De betekenis van plaats en tijd in Bijbelse verhalen

We zijn bezig met een korte serie over hoe je Bijbelse verhalen leert lezen en wat de dingen zijn waar je op moet letten. Als je de vorige afleveringen niet hebt geluisterd, geen probleem. Je kunt altijd teruggaan naar de vorige podcasts en deze alsnog luisteren. De volgorde is niet het belangrijkst.

Graag wil ik met je kijken naar de rol van plaats en tijd in Bijbelse verhalen. Dit is iets waar je in de kerk weinig over zult horen. Dat is geen kritiek, maar het is een feit dat in de kerk vaak gesproken wordt over het belang van Bijbellezen, maar dat tegelijkertijd niet wordt uitgelegd hoe je dit dan moet doen. En de Bijbel vertelt verhalen nu eenmaal anders dan wij gewend zijn.

Een verhaal bestaat altijd uit vier elementen. Twee daarvan hebben we al besproken. Ten eerste het plot. Dat wil zeggen: hoe wordt het verhaal verteld? Welke scènes volgen elkaar op? Welke details krijg je wel te horen en welke niet? Wat is het conflict in het verhaal en hoe wordt geprobeerd dit op te lossen?

Als tweede: personages. Met welke figuren heb je te maken? Wat willen zij? Hoe reageren zij op bepaalde situaties? Komen hun woorden overeen met hun daden? Uit reacties blijkt iemands karakter.

You’ve got mail

De twee laatste elementen zijn dus plaats en tijd. Laten we met plaats beginnen. Mijn vrouw en ik hebben altijd veel romantische komedies gekeken. (Tegenwoordig iets minder, want er worden minder goede films gemaakt lijkt het wel.) Een van onze favoriete films is ‘You’ve got mail’ met Tom Hanks en Meg Ryan. Deze film speelt zich af in New York en gaat over de eigenaar van een mega boekwinkel die verliefd wordt op de eigenaresse van een klein boekwinkeltje.

Is het toeval dat dit verhaal zich afspeelt in New York? Of een bewuste keus van de filmmakers? Ze hebben er natuurlijk goed over nagedacht. Ze wilden een klein verhaal vertellen in een grote stad. Niet zomaar een stad. Nee, New York. The city that never sleeps. Een stad die soms hard is, maar ook een stad met veel kansen op succes. Een stad waar liefde kan bloeien en kan verwelken, een stad waar schattige winkeltjes het opnemen tegen de grote ketens.

Dat zijn dan ook direct de sleutelelementen van het verhaal. Stel dat het verhaal zich niet in New York had afgespeeld, maar in een klein dorpje ergens in de zuidelijke staat Alabama? Dan was het verhaal heel anders geweest. In zo’n verhaal gaat het niet over de eigenaar van de mega-store die het opneemt tegen de eigenaresse van het kleine winkeltje, maar over de succesvolle zakenvrouw die terugkeert naar haar dorp en dan na veel gebeurtenissen uiteindelijk verliefd wordt op de lokale boerenjongen. Dan heb je geen ‘You’ve got mail’ maar ‘Sweet home Alabama’. Ook een romantische komedie maar met een hele andere verhaallijn. Die verhaallijn wordt dus sterk beïnvloed door de setting. Oftewel: door de plaats waar het verhaal zich afspeelt.

Een plaats heeft een betekenis. In de Bijbel is dit ook zo. Wat ik in vorige afleveringen ook al zei: Bijbelverhalen zijn niet verzonnen, maar ze worden wel zo verteld dat elk detail betekenis heeft. Dat geldt ook voor landen, gebieden en steden in de Bijbel. Laten we eens naar een voorbeeld kijken en we beginnen bij Abram.

Hij woonde in Mesopotamië, het huidige Noord-Irak. Dit is dus in de buurt van Babel en Babylon. Zie je wat het met je doet als ik die twee plaatsen noem? Ik denk dan gelijk: ‘Oh, dat zijn dus de plaatsen waar een toren werd gebouwd en waar de Joden in ballingschap vast werden gehouden. Hier laten koningen zich als God vereren.’

Maar goed, Abram wordt door God geroepen om naar Kanaän te gaan. Bij Kanaän denk je gelijk aan een land dat overvloeit van melk en honing, maar waar ook een bloedige strijd gevoerd zou gaan worden. Een land ook waar veel afgoderij was en waar zelfs kinderen werden geofferd.

Maar ik wil eigenlijk stilstaan bij Egypte. Laten we een kleine stukje lezen uit Genesis 12.

Toen brak er in het land hongersnood uit. Abram trok naar Egypte om daar als vreemdeling te verblijven, want de hongersnood was zwaar. Toen hij op het punt stond Egypte binnen te trekken, zei hij tegen zijn vrouw Sarai: ‘Luister, ik weet heel goed dat jij een mooie vrouw bent. Als de Egyptenaren je zien, zullen ze zeggen: “Dat is zijn vrouw,” en dan doden ze mij en laten ze jou in leven. Zeg daarom dat je mijn zus bent, dan zal het dankzij jou misschien goed met me aflopen en komt mijn leven niet in gevaar.’ Inderdaad was Abram nog maar nauwelijks in Egypte of de Egyptenaren zagen dat Sarai een bijzonder mooie vrouw was. Ook de officieren van de farao merkten haar op, en ze prezen haar aan bij de farao, die de vrouw liet overbrengen naar zijn paleis. En dankzij haar ging het Abram goed: de farao gaf hem schapen en geiten, runderen, ezels, slaven en slavinnen, ezelinnen en kamelen.

Maar de HEER trof de farao en zijn hof met zware plagen om wat er gebeurd was met Abrams vrouw Sarai. Toen ontbood de farao Abram. ‘Wat hebt u mij aangedaan!’ zei hij. ‘Waarom hebt u me niet verteld dat ze uw vrouw is? Waarom hebt u gezegd dat ze uw zus is? Nu heb ik haar tot vrouw genomen. Hier is uw vrouw weer, neem haar mee en vertrek van hier.’ En de farao gaf zijn mannen bevel om Abram, met zijn vrouw en al zijn bezittingen, uitgeleide te doen.

Even een stapje terug. Abram was geroepen om naar Kanaän te gaan. Dan vindt daar een hongersnood plaats en hij gaat naar Egypte. Had God hem gezegd om naar Egypte te gaan? Nee, dat had Hij niet. God zou voor hem zorgen, maar Abram – uit praktische overwegingen – besluit om naar Egypte te gaan.

Ik begrijp het wel. Ik heb ook wel eens financiële uitdagingen gehad en dan doe je ook je uiterste best om geld te verdienen. Maar is het een goede beslissing geweest van Abram? De Bijbel zegt dit niet hardop, dus je moet je eigen conclusie trekken. Zoals ik de vorige keer ook zei: de Bijbel preekt niet. Je krijgt de feiten en moet zelf aan het werk.

We zien wel de gevolgen van Abrams keuze. Hij weet: ‘Dit volk is niet best. Zij kunnen mij wel eens vermoorden vanwege mijn mooie vrouw’. Vertrouwt Abram op Gods bescherming? Nee, hij bedenkt een list. Sara moet liegen over dat ze zijn vrouw is. Daarmee beschermt Abram zichzelf, maar hij brengt haar in gevaar. Wat zegt dit over zijn karakter? Niets positiefs.

Zijn angst komt uit. De farao wil met Sara trouwen en haalt haar weg bij Abram. Vervolgens treft God Egypte met zware plagen. Het bijzondere is dat deze farao ogenblikkelijk erkent dat hij te maken heeft met een God die machtiger is dan hij. Hij maakt zichzelf ondergeschikt, geeft Abram zijn vrouw terug en doneert zelfs vee.

Israël in Egypte

Wat is de volgende keer dat Egypte voorkomt in de Bijbel? Dat is als Abrams achterkleinzoon Jozef door zijn eigen broers wordt verkocht als slaaf. Hij komt terecht in Egypte. God gebruikt zijn lijden om Jozef uiteindelijk in een belangrijke positie te brengen.

Net als in het verhaal met Abram vindt er een nieuwe hongersnood plaats en ditmaal gaat de hele familie Israël naar Egypte. God gebruikt Egypte dus als een tijdelijke schuilplaats voor Israël. De Israëlieten blijven echter daar wonen. Maar ze horen niet in Egypte. Egypte is niet het beloofde land. Ze horen in Kanaän.

Omdat je in het verhaal van Abram al over Egypte hebt kunnen lezen, weet je dus bij het verhaal van Jozef: dit gaat verkeerd aflopen. En dat gebeurt ook. Israël wordt tot slaaf gemaakt. Ze worden onderdrukt en uitgebuit. Dit overkwam Abram immers ook. De farao wilde zelfs met Sara trouwen.

Hoe reageerde God bij Abram? Hij stortte plagen uit over Egypte en de farao kwam tot snel tot inkeer. Wat doet God in het Bijbelboek Exodus? Hij stort plagen uit over Egypte. Alleen ditmaal komt de farao niet tot inkeer. Zelfs na de dood van de eerstgeborenen besluit hij alsnog de Israëlieten weer aan te vallen.

Valse bescherming

Nogmaals: al deze gebeurtenissen zijn werkelijk gebeurd, maar ze krijgen een symbolische betekenis. Een geestelijke betekenis. Egypte staat symbool voor een land waar afgoderij welig tiert, waar mensen naar toevluchten voor een valse vorm van bescherming.

Dat zie je ook in de rest van het Oude Testament terugkomen. Egypte wordt regelmatig genoemd door de profeten, omdat de koningen van Juda en Israël liever op Egypte vertrouwen als bondgenoot dan op God. Neem alleen al koning Salomo. Deze wijze koning maakte vele fouten, maar degene waar de Bijbel het meest de schijnwerpers op richt, is dat hij trouwt met een Egyptische prinses.

Dit leek heel slim, want op die manier was de vrede met Egypte gewaarborgd. Maar het ging tegen Gods gebod in, want deze Egyptische prinses nam haar eigen hofhouding en haar eigen afgoden mee. Bovendien laat Salomo paarden en wagens uit Egypte halen, terwijl God in Zijn wet had gezegd dat Israël geen paarden en wagens mocht hebben.

Israël wordt Egypte

Nu zou je kunnen denken: dus Israël is goed en Egypte is fout. Maar dan ga je iets te snel. Het Oude Testament laat zien dat Egypte een waarschuwing is voor Israël. God rekende met Zijn tien plagen af met de afgoden van Egypte. Maar je ziet dat na Mozes en Jozua Israël steeds meer gaat lijken op het Egypte waaruit ze zijn bevrijd. Het gevolg is dat ze uiteindelijk weer in slavernij worden weggevoerd door Assyrië en Babylon.

Maar laten we even vooruitspoelen. Egypte wordt ook in het Nieuwe Testament genoemd. Jezus’ ouders vluchten met hun pasgeboren kind vanuit Betlehem naar Egypte. Je zou denken op basis van wat we net allemaal hebben besproken, dat dit misschien geen handige zet is. Want Egypte is toch fout?

In dit geval niet. Er is wel een soort van slechte farao in dit verhaal, maar dat is niet de Egyptische farao. Het is koning Herodes die in Jeruzalem zijn paleis heeft. Hij keert zich tegen God. Hij wil zijn troon niet afstaan aan de pasgeboren koning. Hij laat zelfs een groep baby’s vermoorden, net zoals de farao in het verhaal van Mozes.

Ondertussen gaat Jezus net zoals zijn menselijke voorouders naar Egypte. Hij keert echter terug in het beloofde land zodra het weer veilig is. Jezus maakte tijdens zijn leven eigenlijk dezelfde reis als het volk Israël. Want ook Hij kwam dus vanuit Egypte naar het land dat beloofd was aan Abram.

Het volk Israël moest de Jordaan oversteken, Jezus liet zich dopen in de Jordaan.

Elke plaats heeft betekenis

Zo zie je dus dat elke plaats betekenis heeft in Bijbelverhalen. Egypte is de plaats waar afgoden worden vereerd en waar valse veiligheid is. Israël is het beloofde land, maar door de corruptie van de mensen wordt Israël een tweede Egypte. Jezus neemt later de rol van Israël over en houdt zich dan wel aan het verbond met God.

Maar neem ook eens een plaats als Jeruzalem. Jeruzalem wordt voor het eerst genoemd als Abram een ontmoeting heeft met de hogepriester Melchisedek. Deze man is niet alleen een priester van God, maar ook de koning van Salem. Hij vervult dus de twee functies die Jezus later ook zou krijgen.

Later moet Abram zijn zoon Isaak op het altaar leggen. Hij wordt gewezen op een plek die in de bergen van Moria ligt. Dit is dezelfde plek waar later Jeruzalem zou worden gebouwd.

Als Israël het beloofde land inneemt, wordt Jeruzalem in eerste instantie veroverd, maar later raken ze het weer kwijt. David weet de stad opnieuw te veroveren en dit is de plek waar uiteindelijk de tabernakel naartoe gaat en waar Salomo de tempel zou bouwen.

Dit is de stad van God, maar die wordt verschillende malen verwoest omdat de Israëlieten niet trouw zijn aan het verbond met God. En juist in deze stad van God, waar de Israëlieten offers brengen en waar Abram eeuwen daarvoor bijna zijn zoon had opgeofferd, juist in deze stad laat Jezus zich veroordelen en kruisigen.

Exact veertig jaar later werd Jeruzalem opnieuw verwoest en de Bijbel legt een verband tussen de afwijzing van Christus en de verwoesting van Jeruzalem in het jaar zeventig. Inmiddels is Jeruzalem weer opgebouwd, maar een tempel is er niet meer. Alleen een stenen muur die wij kennen als de Klaagmuur.

Toch is dit nog niet het einde van Jeruzalem in de Bijbel. In Openbaring wordt namelijk geschreven hoe een nieuw Jeruzalem zal neerdalen uit de hemel. Deze stad lijkt op de hof van Eden, maar heeft dan ook de kenmerken van een stad met stadsmuren en poorten (die nooit zullen sluiten).

Zo staat Jeruzalem symbool voor Gods oorspronkelijk plan, de corruptie van de mensen en Gods verlossing. In Openbaring wordt Jeruzalem voorgesteld als een bruid die wordt gered door de bruidegom. Vergelijk dit eens met Babylon. Deze stad volhardt in haar slechte daden. Zij wordt voorgesteld als een prostituee die wordt afgedankt.

De betekenis van tijd en getallen in de Bijbel

Plaatsen spelen dus een rol in Bijbelse verhalen, maar dat geldt ook voor tijd. Abraham reisde drie dagen naar Moria, Jona zat drie dagen in de buik van de vis, het was drie dagen donker in Egypte, het was drie uur donker toen Jezus aan het kruis hing, Jezus lag drie dagen in het graf.

Het getal drie staat meestal symbool voor een test. Dat geldt ook voor het getal veertig. In Noachs tijd regende het veertig dagen en veertig nachten. Israël bracht veertig jaar door in de woestijn. Mozes vastte veertig dagen op de berg. Jezus vastte veertig dagen in de woestijn. Al die tijd werd hij op de proef gesteld door de duivel en dan vooral aan het eind.

Het getal zeven is ook een belangrijke. Veel van Israëls feesten duren zeven dagen. De scheppingsweek wordt ook in zeven dagen beschreven. De zevende dag is de rustdag, de sabbat. Vooral de apostel Johannes hield ervan om met rijtjes van zeven te werken. Zo neemt hij in Zijn evangelie zeven tekenen van Jezus op, maar ook zeven ‘Ik ben’ uitspraken.

Het getal zeven staat symbool voor de volheid, voor de volledigheid. Het is het getal van de volmaaktheid. Als Johannes dus zevenmaal citeert wat Jezus over zichzelf zegt, dan laat hij dus zien dat Jezus zich hier volledig openbaart:

• Ik ben het brood dat leven geeft.
• Ik ben het licht voor de wereld.
• Ik ben de deur voor de schapen.
• Ik ben de goede herder.
• Ik ben de opstanding en het leven.
• Ik ben de weg, de waarheid en het leven.
• Ik ben de ware wijnstok.

Samenvatting

Kortom, als je een verhaal leest in de Bijbel, sta dan ook stil bij de plaatsen en bij de getallen en tijdsaanduidingen die worden genoemd. Ik noemde al kort even dat Abraham door God werd geroepen om Isaak te offeren. Hij moest daarvoor naar Moria, de plek waar later Jeruzalem werd gebouwd. Hij reisde drie dagen. Dus je weet: dit is een test voor Abraham, een test die samenhangt met offers die in Jeruzalem of in de buurt van Jeruzalem worden gebracht.

We hebben in deze korte serie Bijbelse verhalen al veel besproken. We hebben het gehad over het plot, de personages en plaatsen. Wat zijdelings al ter sprake is gekomen, maar waar we het nog niet expliciet over hebben gehad, is over ‘ontwerppatronen’. Welke thema’s en ideeën komen regelmatig terug in Bijbelse verhalen?

Daar gaan we het de volgende keer over hebben. Ik wens je veel zegen en veel plezier bij het lezen van de Bijbel. Als je hier verdieping bij zoekt, probeer dan eens één van mijn Bijbellees-challenges. Vooral de Bijbel in 40 Dagen-challenge sluit erg goed aan bij wat we hier bespreken.

Je kunt deze vinden op bijbellezenmetjan.nl/40dagen.