We zijn bezig met een korte thema-serie over Bijbelse verhalen. De meesten van ons zijn wel bekend met één of meer verhalen uit de Bijbel. Zeker als je een christelijke opvoeding hebt gehad of naar een christelijke school ging.

Dat heeft zowel een voor- als een nadeel. Het voordeel is dat je bekend bent met de Bijbel, maar het nadeel kan zijn dat je overbekend bent met de Bijbel. Oftewel: je kent de Bijbel te goed om het nog tot je te laten doordringen.

Een ander risico is dat je alleen de kinderbijbelversie van een verhaal kent. Neem het verhaal van de profeet Jona. Hij werd geroepen om Nineve te gaan en de mensen daar op te roepen zich te bekeren van hun zondige wegen. Hij was koppig en ging juist de tegenovergestelde kant op.

Hij probeerde te vluchten van God met de boot en werd vervolgens opgeslokt door een vis. Na drie dagen nadenken in de buik van de vis besloot hij toch maar om gehoor te geven aan Gods opdracht. Hij ging naar Nineve en de mensen bekeerden zich na het horen van zijn boodschap. Jona was daar boos over.

Kinderbijbel of echte Bijbel?

Dat is in het kort de kinderbijbelversie. Ik heb niets tegen het lezen van kinderbijbels. Sterker nog, als je de echte Bijbel lastig vindt, lees dan vooral een kinderbijbel! Maar het echte verhaal gaat veel dieper.

Het is opvallend dat Gods woordvoerder zich tegen God keert. Hij zou toch moeten weten dat je gehoorzaam moet zijn?

Aan de andere kant, als je beseft dat Nineve de hoofdstad was van Assyrië en dat Assyrië een volk was dat andere volken terroriseerde, begrijp je het misschien weer wat beter. Het is hetzelfde als dat wij nu naar Teheran in Iran, naar Mekka in Saoedi Arabië of naar Pyongyang in Noord-Korea zouden gaan om daar openlijk te vertellen dat iedereen zijn leven aan Jezus moet geven.

En de drie dagen die Jona doorbracht in de buik van de vis verwijzen weer naar de drie dagen die Jezus doorbracht in het graf. Kortom, Bijbelse verhalen bevatten veel meer diepgang dan je bij een eerste lezing beseft.

Terug naar het plot

Door de manier waarop de Bijbel verhalen optekent, krijgen wij het gevoel dat we te maken hebben met sprookjes. Dat zijn verhalen die misschien wel een kern van waarheid bevatten maar ze zijn niet echt gebeurd en je kunt ze ook negeren, want de werkelijkheid is veel complexer dan in de Bijbel.

Als je zo denkt, dan begrijp ik dat. Maar ik weet ook wat het probleem is. Je weet niet goed hoe je een verhaal in de Bijbel moet lezen. Daar hoop ik je met deze thema-serie over Bijbelse verhalen mee te helpen.

Als je hier verdieping bij zoekt, lees dan vooral mijn boek ‘Ik leer je de Bijbel lezen’. Je kunt hier meer over vinden op bijbellezenmetjan.nl/boeken.

In de vorige aflevering van de podcast hadden we het over het plot van Bijbelse verhalen:

• Wat gebeurt er in het verhaal? Hoe wordt het verteld?
• Hoe past dit verhaal binnen het gedeelte van de Bijbel dat je aan het lezen bent?
• Waar zit dit verhaal op de tijdlijn van de Bijbel?

Als je naar het plot van het verhaal kijkt dan zoom je dus eerst in en vervolgens zoom je uit. We gaan dit straks nog een keer doen.

Maar eerst wil ik het met je hebben over het andere belangrijke onderdeel van Bijbelse verhalen: personages. Personages zijn de mensen die in het verhaal voorkomen, al kunnen soms ook dieren een personage zijn. God is eveneens een personage in de Bijbel. Daar komen we straks op terug.

Personages als brug tussen ons en de Bijbel

Laten we ons eerst richten op menselijk personages. Heb je je wel eens afgevraagd waarom God ons een boek heeft gegeven dat voor het overgrote deel uit verhalen bestaat?

Onze wereld is radicaal anders dan de wereld in de tijd van de Bijbel. Was het niet handiger geweest als God ons gewoon een samenvatting had gegeven met de belangrijkste regels?

Nee, want God wil een relatie met ons. En hoe bouw je een relatie? Door elkaar te ontmoeten, samen te praten en samen dingen te beleven. Maar onze tijd op aarde is zo kort. Wij kunnen nooit alles beleven wat God ons mee wil geven. Daarom heeft Hij ons de Bijbel gegeven. Zodat we Hem kunnen leren kennen. Niet alleen door onze eigen ervaring en onze eigen gesprekken met God, maar ook door te zien wat God in het verleden heeft gedaan en heeft besproken met andere mensen.

De verhalen zijn essentieel, omdat daarin mensen voorkomen die net als jij en ik met God te maken hadden. Ze leefden in een andere tijd en cultuur, maar ze waren net zo menselijk als jij en ik. Ze hadden dezelfde behoeften, dezelfde zorgen en dezelfde vreugden als wij. Ze stonden ook voor dezelfde keuzes.

Wij vragen ons af: hoe maken we de Bijbel relevant voor ons leven? Dat is eigenlijk heel simpel. Verplaats je zelf in de Bijbel. Hoe doe je dat? Vooral door te kijken naar de Bijbelse verhalen en je te identificeren met de mensen daarin. Die Bijbelse figuren zijn de brug tussen onze wereld en de wereld van de Bijbel.

Laten we aan de hand van een Bijbels verhaal eens kijken hoe dit werkt. Ken je het verhaal van Gideon? Gideon was een rechter van Israël in de periode nadat Israël begonnen was met het innemen van het beloofde land.

Een rechter is in dit geval niet iemand die criminelen veroordeelt, maar iemand die het volk leidt. Hij was geen koning, maar wel een militaire leider die door God werd gebruikt om Israël te beschermen of te bevrijden van zijn vijanden.

In de kinderbijbelversie is Gideon de man die zeker wilde weten dat God met hem sprak. Hij vroeg God om een teken. Hij zou ’s nachts een kleed in het gras leggen en als God echt met hem had gesproken dan zou de volgende ochtend het kleed nat zijn, maar het gras erom heen niet.

Dit gebeurde ook. De volgende nacht vroeg hij opnieuw om een teken. Dit keer zou de grond nat moeten zijn en het kleed niet. Opnieuw luisterde God en Gideon was ervan overtuigd dat God hem daadwerkelijk riep om de vijand te verslaan. Eerst trok hij op met een groot leger, maar uiteindelijk dunde God het aantal manschappen uit tot slechts 300. Met dit kleine aantal wist hij de vijand te verslaan, omdat God verwarring onder hen stichtte.

Wat kunnen wij hiervan leren? Dat je God om een teken moet vragen als je het niet zeker weet en dat als je op God vertrouwt Hij grote dingen zal doen. Maar is dit het volledige verhaal?

We gaan zo het verhaal van Gideon doornemen, maar laat me je drie handvatten geven om een Bijbels personage te doorgronden.

1. Kijk als eerste naar de naam en zoek op wat deze betekent. Een naam van een personage zegt vaak veel over de rol van die persoon in de Bijbel. De naam ‘Abraham’ bijvoorbeeld betekent ‘Verheven Vader’ of ‘Vader van een menigte’. Abraham is de stamvader van vele volken, waaronder Israël. Gideon betekent de ‘veller’ of de ‘vernietiger’. Zijn rol in de Bijbel is dat hij de vijanden van Israël verslaat, maar ook dat hij afgoden vernietigt.
2. Kijk naar wat er gebeurt in het verhaal (het plot dus) en dan naar hoe het personage hierop reageert. Ik heb zelf enkele romans geschreven en in een roman schrijf je eigenlijk nooit hoe iemand is. Je laat het de lezer zelf ontdekken. Het personage onthult zijn of haar karakter door de keuzes die worden gemaakt. Offert iemand zichzelf op of kiest hij voor zijn eigen hachje?
3. Als derde: wat zegt iemand en komt dat overeen met zijn daden? Koning David bijvoorbeeld lijkt zijn vijanden te vergeven, maar op zijn sterfbed vertelt hij zijn zoon Salomo wie hij zo snel mogelijk om het leven moet laten brengen. Jozef daarentegen laat zijn broers in leven, ook nadat zijn vader Jakob is overleden. Jozef lijkt dus meer integriteit te hebben dan David.

Wie is Gideon?

Maar goed, laten we Gideon als voorbeeld gebruiken. Zijn verhaal in de Bijbel begint nadat God via een profeet heeft laten weten dat het volk geen vrede kent omdat het zich niet aan Gods wet houdt.

Dan volgt dit stuk:

Toen kwam de engel van de HEER en Hij nam plaats onder de terebint bij Ofra, op het land van Joas, een afstammeling van Abiëzer. Joas’ zoon Gideon was juist bezig tarwe te dorsen. Om ervoor te zorgen dat de Midjanieten de tarwe niet zouden zien, deed hij dat in de wijnpers. De engel van de HEER vertoonde zich aan hem en zei: ‘De HEER zij met je, dappere krijgsman.’

‘Mag ik U vragen,’ antwoordde Gideon, ‘als de HEER ons werkelijk bijstaat, waarom overkomt dit ons dan allemaal? Waar blijft Hij dan met zijn wonderbaarlijke daden, waarover onze voorouders hebben verteld? Uit Egypte heeft Hij ze geleid, zeiden ze toch? Maar nu heeft Hij ons in de steek gelaten en uitgeleverd aan de Midjanieten!’

Toen wendde de HEER zich tot Gideon en zei: ‘Toon je moed en bevrijd Israël, dat is mijn opdracht.’ ‘Mag ik U vragen,’ antwoordde Gideon, ‘hoe zou ik Israël kunnen bevrijden? Mijn familie heeft in onze stam, Manasse, niets in te brengen, en ikzelf ben de jongste van de familie.’

De HEER antwoordde: ‘Dat kun je omdat Ik je bijsta. Je zult de Midjanieten verslaan alsof je met niet meer dan één man te doen had.’ Toen zei Gideon: ‘Heer, als U het bent die tot mij spreekt en ik uw gunst geniet, geef me dan een teken. Gaat U vooral niet weg, ik wil iets halen om U aan te bieden.’ ‘Goed,’ antwoordde de HEER, ‘Ik blijf hier totdat je terugkomt.’

Gideon ging snel naar huis, maakte een geitenbokje klaar en bakte ongedesemd brood van een efa tarwebloem. Hij legde het vlees in een mand en goot het kookvocht in een kom, bracht het naar degene die onder de terebint zat te wachten en bood het Hem aan. De engel van God zei tegen hem: ‘Leg het vlees en de broden hier op dit rotsblok en giet het kookvocht erover uit.’

Gideon deed wat hem gevraagd was. Toen raakte de engel van de HEER met het uiteinde van zijn staf het voedsel aan en meteen laaide er een vuur uit het rotsblok op dat het vlees en de broden verteerde. Tegelijk was ook de engel van de HEER verdwenen. Toen begreep Gideon dat het de engel van de HEER was geweest, en hij riep uit: ‘Ach HEER, mijn God! Ik heb oog in oog gestaan met de engel van de HEER!’

Maar de HEER stelde hem gerust: ‘Je hoeft niet bang te zijn, je zult niet sterven.’ Gideon bouwde op die plek een altaar voor de HEER, en noemde het ‘De HEER geeft rust’. Tot op de dag van vandaag staat dat altaar in Ofra, waar de afstammelingen van Abiëzer wonen.

De vraag die we onszelf stellen is: wat doet God? En hoe reageert Gideon hierop?

We zien dat de Heer een nieuwe rechter zoekt om Zijn volk te bevrijden van de Midjanieten. Dit gaat niet via een sollicitatieprocedure. God kiest wie Hij wil en de keuze valt op Gideon. Hij stuurt een engel om met Gideon te spreken.

Dit is niet zomaar een engel. Het is de Engel van de Heer. De Engel van de Heer komt alleen voor in het Oude Testament. Hij spreekt niet namens God, maar als God. De Engel van de Heer is dan ook een verschijning van Jezus voor Hij als mens werd geboren. Dus eigenlijk praat Gideon hier met Jezus.

Dat is nu echter niet het belangrijkste. Belangrijker is dat de Heer Gideon aanspreekt zoals Hij hem ziet: ‘dappere strijder’.

Maar is Gideon wel zo dapper? Dat kun je je afvragen. Want wat doet Gideon? Hij maakt God verwijten. ‘Hoe kunt U beweren dat U met ons bent als de Midjanieten ons de baas zijn? Waar blijft U met de wonderlijke daden?’

De Bijbel zegt het niet hard op, maar laat wel zien dat Gideon boos is op God.

‘Wees moedig en houd je aan Mijn opdracht’

God geeft dus geen rechtstreeks antwoord aan Gideon. Weer zegt Hij: ‘Wees moedig’, gevolgd door ‘Houd je aan Mijn opdracht. Bevrijd jij Israël maar.’

De Heer wil dus niet bovennatuurlijk ingrijpen zoals toen het volk in Egypte tot slaaf was gemaakt. Nee, Hij wil nu door mensen heen werken. En zegt Gideon: ‘Dat is prima, Heer, hier ben ik.’?

Niet bepaald. Hij zegt: ‘Hoe zou ik dat kunnen doen?’ En hij komt met allerlei bezwaren waarom hij niet geschikt is. God is geduldig. ‘Ik zal je bijstaan’, zegt Hij.

En dan komt de eerste test van Gideon. Hij gaat naar huis om wat eten klaar te maken. De Bijbel vertelt er helemaal niet bij waarom hij dit doet. Dat blijkt pas uit het vervolg van het verhaal. Als de Engel van de Heer het voedsel met een tikje van Zijn staf volledig verbrand. De conclusie? Gideon beseft dat hij werkelijk met de Engel van de Heer had gesproken.

Met andere woorden: Gideon wilde weten of hij met een mens of met een hemels wezen te maken had. Zou hij eten, dan waarschijnlijk met een mens.

Overtuigend toch? Niet voor Gideon. De man die als dappere strijder wordt omschreven door God en de naam ‘de Vernietiger’ draagt, bedenkt een tweede test. We hebben het hier al over gehad. Hij legt tot tweemaal toe een kleedje buiten neer in het gras.

Gideons test

Is dit de manier om aan God duidelijkheid te vragen? Absoluut niet! Want hoe duidelijk had God kunnen zijn? Hij was aan Gideon verschenen en had laten zien dat Hij God was. Waarom moest Gideon dan God nog een tweede en een derde maal op de proef stellen? Dat was totaal onnodig en het zegt veel over Gideons karakter dat hij God eerst verwijten maakt en vervolgens aan allerlei testen onderwerpt. Iedere keer doet God wat Gideon vraagt.

Daarna is het tijd voor Gideon om eens te doen wat God aan hem vraagt. Allereerst moet hij een afgod en een altaar vernielen. De Heer zal met hem zijn. Hij vernietigt deze afgoden, maar doet dit wel ’s nachts als niemand hem kan zien. Zo moedig is Gideon blijkbaar niet.

Slaagt hij voor Gods test? Ja en nee, dus. Hij doet het wel, maar niet overtuigend.

De grootste test voor Gideon volgt als God aan hem vraagt om zijn legermacht drastisch uit te dunnen. Van 30.000 man naar 300. Toch schenkt God de overwinning op de Midjanieten

Tussendoor weigeren twee steden hem te helpen en Gideon zweert wraak. Even later laat hij deze mensen afslachten. Onder Gideons leiderschap zou het vervolgens veertig jaar rustig blijven, maar daarna ging Israël weer achter de afgoden aan.

Wat moeten wij met dit verhaal?

Als we naar het plot kijken dan zien we dat Israël keer op keer God verlaat, dat Hij daarom Zijn bescherming terugtrekt en dat Israëls vijanden de overhand krijgen. Als het volk tot inkeer komt, roept God een militaire leider om Zijn volk te verlossen.

Zijn dit mensen zoals Mozes die vol vuur voor God zijn en Hem meestal gehoorzamen? Nee, het zijn mensen als Gideon.

Wat is Gideon voor iemand? Hij maakt God allerlei verwijten, hij weigert Gods opdracht, hij test God verschillende keren en voert uiteindelijk schoorvoetend Gods opdracht uit. Als hij dan de overwinning heeft behaald, laat hij een grote groep bangeriken afslachten.

Is Gideon een goede leider of zelfs maar een goed mens? Hij komt over als een twijfelaar, maar voert Gods opdracht wel uit. Hij doet ook iets wat God helemaal niet heeft bevolen: hij laat mensen vermoorden die te bang waren om met hem op te trekken.

Het is dus allemaal niet zo zwart-wit. En juist dat maakt dat we ons zo goed kunnen verplaatsen in Gideon. Want als God aan ons een moeilijke opdracht geeft, voeren we die dan zonder bezwaren uit?

Of maken we God eerst verwijten? Of willen we eerst testen of het wel echt Zijn stem is die we verstaan? En als God ons dan helpt om die moeilijke opdracht te vervullen, worden we dan hoogmoedig en bepalen we zelf wel wat een goede beslissing is?

De Bijbel preekt niet

Er was geen enkele reden voor Gideon om al die mensen te doden die tot zijn eigen volk behoorden. Toch veroordeelt de Bijbel dit niet expliciet. Weet je waarom niet? Omdat de Bijbel niet preekt.

De Bijbel zegt zelden wat je ergens van moet vinden. Bij Bijbelse verhalen zit zelden een stuk commentaar in van God of van de menselijke auteur. Dat doet de Bijbel bewust. De Bijbel wil niet dat wij passief lezen, maar dat wij actief aan het werk gaan.

Als je bij zo’n gedeelte komt over die massamoord, moet je eigenlijk denken: ‘Wat vindt God hiervan? Waarom is dit nodig? Je hebt net met 300 mensen een heel groot vijandelijk leger verslagen. Waarom dwing je dan mensen met je op te trekken die bang zijn? En als ze dat niet doen: moet je dan zo bloedig wraak nemen?’

Deze anekdote is opgenomen in het boek Rechters omdat het iets zegt over Gideons karakter. Vervolgens lezen we dat het veertig jaar rustig is in Israël. Blijkbaar beloont God Gideons gedrag. Toch?

Die conclusie zou je kunnen trekken. Maar het hele boek Rechters staat vol verhalen van Israëls leiders die verre van ideale schoonzonen en -dochters zijn. De boodschap is niet dat het God niet uitmaakt wat voor persoon je bent, maar meer dat God ook mensen kan gebruiken die niet volmaakt zijn.

Sommige van deze leiders maken het wel heel erg bont. God is het niet eens met hen, maar in het hele volk lijkt het moeilijk om goede te mensen vinden in die tijd. Dus gebruikt God de mensen die er wel zijn, zelfs als ze niet voldoen aan onze standaard.

Wij willen zeggen persoon A is goed en persoon B is fout. Maar zo simpel is het dus niet. Abraham en David waren mannen van geloof, maar begingen ook grote fouten met consequenties die we vandaag de dag nog steeds voelen.

Als Abraham op God had vertrouwd, had hij nooit zijn slavin Hagar zwanger gemaakt en dan hadden we nu geen conflicten in het Midden-Oosten gehad. Dit is wat simplistisch gesteld, maar toch is dat wel de conclusie.

Samenvattend

Bijbelse verhalen zijn geen preken. Ze vertellen over een gebeurtenis vrijwel altijd zonder commentaar te geven. Je moet daarbij kijken naar het plot (wat gebeurt er) en hoe reageren de personages.

Zowel de mensen als God zijn personages. Daarom kun je jezelf bij het lezen afvragen: wat zegt dit gedeelte over God? En wat zegt dit over de mens?

Een Bijbels personage kun je doorgronden door te kijken naar de naam, maar vooral ook door te kijken naar wat hij/zij zegt en doet. En dan met name naar hoe hij/zij reageert op de gebeurtenissen.

Probeer jezelf vervolgens te verplaatsen in die persoon in de Bijbel. Realiseer je dat sommige verhalen in de Bijbel bedoeld zijn als voorbeeld. Zo van: zo moet het. Maar andere verhalen zijn een waarschuwing: zo moet het niet.

Maar hou ook voor ogen dat mensen in de Bijbel nooit honderd procent goed of honderd procent fout zijn.