Het is begin januari 2024 als ik dit schrijf/opneem. De podcast ‘Bijbellezen met Jan’ is er even tussenuit geweest. Het was niet gepland, maar ik was gewoon iets te druk met mijn gezin en met de voorbereidingen van de Advent Challenge en de afronding van de Bijbel in 2 Jaar cursus.

Het was prachtig om met ruim 750 mensen bewust toe te leven naar Kerst met de Advent Challenge. De reacties waren ook erg bemoedigend. Zo schreef Jose:

‘Dank je wel Jan, voor deze manier van uitleg, reizen door de Bijbel, voor elke dag. Het geeft houvast, meer inzicht en dichter bij Onze Vader. Wat is de Bijbel een geweldig mooi boek.’

Daar kan ik het alleen maar mee eens zijn. Daarom ben ik ook zo dankbaar dat er weer tweehonderd nieuwe mensen zich hebben aangemeld voor de Bijbel in 2 jaar-cursus. Daarin gaan we zoals de naam al zegt in 2 jaar door de hele Bijbel heen. Twee hoofdstukken per dag, vijf dagen per week is in twee jaar de hele Bijbel lezen.

Het Oude Testament lezen we daarbij in de Hebreeuwse volgorde. Die is dus iets anders dan in je Nederlandse Bijbel staat, maar er zit wel een bijzondere logica achter. Het is bovendien de volgorde waarin Jezus de Bijbel las, dus dat maakt het extra speciaal.

Daarna duik je het Nieuwe Testament in. Doordat je eerst het hele Oude Testament hebt gelezen, gaat het Nieuwe Testament veel meer voor je leven. Misschien wel de belangrijkste ontdekking van deze cursus is dat je ziet hoe de hele Bijbel draait om de komst van Jezus, Zijn leven, Zijn sterven en Zijn opstanding.

We maken gebruik van tijdlijnen en van illustraties om de Bijbel te verduidelijken. Mocht je het ook leuk vinden om deze reis door de Bijbel te maken, dan kun je je nog aansluiten via https://bijbellezenmetjan.nl/bijbel2jaar.

Het zou leuk zijn je te ontmoeten in deze cursus.

Plannen voor de podcast

In het eerste seizoen van de podcast was wat ik deed vrij simpel: ik ging aan de hand van mijn boek ‘De Bijbel in 1 Dag’ de hele Bijbel door. Ik vatte boek voor boek samen. In het tweede seizoen heb ik een beetje geworsteld met de podcast. Hoe wil ik verder? Vooral solo-afleveringen waarin ik de Bijbel lees en iets uitleg? Of vooral interviews en gesprekken waarin we samen de Bijbel lezen?

Inmiddels heb ik meer duidelijkheid over de rol van deze podcast. Ik ga voornamelijk solo-afleveringen maken waarin ik thema’s en Bijbelgedeelten behandel. Daarbij kijk ik erg naar vragen die ik krijg van cursisten, lezers en luisteraars.

Af en toe kunnen er bonus-afleveringen zijn met gasten. De reguliere afleveringen hoop ik elke maandag online te kunnen zetten maar het kan zijn dat het een enkele keer wat later in de week is of dat het helemaal niet lukt.

Goed, terug naar de thema’s.

Verreweg de meeste vragen die ik krijg van Bijbel in 2 Jaar-cursisten gaan over geweld in de Bijbel. God lijkt vaak zo liefdeloos. Maar is Hij dat ook? Of willen die moeilijk te lezen passages iets anders zeggen? Waarom staan ze in de Bijbel? En wat vertellen ze over God en de mens?

Dat wil ik in een korte podcast-serie gaan onderzoeken. Waarschijnlijk zullen dit vijf afleveringen worden.

Maar de eerste thema-serie van de podcast gaat over het leren lezen en begrijpen van Bijbelse verhalen. De Bijbel bestaat uit verschillende type teksten, voornamelijk verhalen, poëzie en uiteenzettingen.

De geboorte van Jezus in Lucas is bijvoorbeeld een Bijbels verhaal. Als Matteüs in Matteüs 5 vertelt over Jezus’ toespraak op de berg, dan is dit een uiteenzetting. En Psalm 2, die gaat over de eeuwige koning, is een gedicht over Jezus.

Bijbelse verhalen worden echter iets anders verteld dan wij gewend zijn. Voor ons is een verhaal vaak verzonnen, terwijl een journalistiek verslag voor waar wordt aangezien.

Mensen die leefden in de periode dat de Bijbel zich afspeelde, zouden echter onze krantenartikelen niet begrijpen. Ze zouden waarschijnlijk niet snappen wat de boodschap was van die feiten.

Andersom is het zo dat wij verhalen in de Bijbel toetsen aan onze verwachtingen. Dat leidt tot spanning, want de Bijbel laat bijvoorbeeld bewust veel details weg die voor ons zeer relevant zijn. Daarover in toekomstige afleveringen van de podcast meer.

Nu wil ik als een soort van inleiding kijken naar één van de vreemdste verhalen in de Bijbel: het verhaal over de profeet Jona. Deze overdenking is ook onderdeel van de Bijbel in 40 Dagen-challenge. Geniet ervan.

Jona’s satire, onze spiegel

Jona is een kort verhaal en waarschijnlijk het meest bekende bijbelverhaal voor iedereen die ooit naar zondagschool is geweest. Het is een boek met een diepe boodschap en heeft bovendien een unieke vorm. Jona wordt tot de profeten gerekend, maar het is een heel ander boek dan die van de andere profeten.

Het gaat namelijk niet over de profetieën van Jona, maar het is een verhaal over de profeet Jona zelf. Hij komt er bovendien niet best van af. Nu moet je ook nog weten dat Jona op één andere plek wordt genoemd in de Bijbel, namelijk 2 Koningen 14. Dit is een korte passage over één van Israëls slechtste koningen, Jerobeam II.

Desondanks voorspelt Jona dat hij verschillende overwinningen zal behalen. Dat gebeurt ook, maar een andere profeet – Amos – vertelt Jerobeam juist dat Israël in handen zal vallen van een ander volk, en dat Jerobeams nageslacht zal worden uitgeroeid. Het punt is dat je je kunt afvragen of Jona wel zo’n goede profeet was. Vertelde hij de koning wat hij wilde horen? Of had hij de boodschap van Amos moeten brengen? Je kunt daarom vraagtekens zetten bij Jona’s karakter.

En dan komen we aan bij het Bijbelboek dat zijn naam draagt. Jona blijkt een opstandige profeet te zijn die niet blij is met het feit dat God Zijn vijanden liefheeft. Jona is bovendien uniek in de Bijbel vanwege de literaire stijl. Het boek is namelijk satire. Dat wil zeggen dat het een humoristisch boek is waarin we te maken krijgen met platte personages die compleet anders reageren dan je zou verwachten.

Zo heb je de profeet Jona, een man van God. Tenminste, dat zou je denken. Maar juist híj, de Israëliet die God vereert, is ontrouw en rent zelfs weg van Gods opdracht.

Dan heb je nog de zeemannen, van wie je zou verwachten dat zij geen principes hebben en goddeloos zijn. Toch hebben juist zij ontzag voor God.

Het volgende personage dat we zien, zijn de inwoners van Nineve, inclusief hun koning. Dit was een machtig volk en zij vereerden andere afgoden. Toch komen zij direct tot inkeer. Niet alleen zij trouwens. Zelfs de dieren moeten vasten en een rouwkleed aan doen.

Als je tijd hebt, moet je alle vier de hoofdstukken van Jona maar eens lezen. Ze zijn kort, maar krachtig. In het eerste en derde hoofdstuk spreekt Jona met mensen die niet tot Gods volk horen. Eerst met de zeemannen, dan met de Ninevieten. In hoofstuk twee en vier spreekt Jona juist met God.

We gaan Jona’s verhaal zo doornemen, maar voor we dat doen, wil ik toch even kort de historische achtergrond benoemen. Die pleit namelijk wel voor Jona’s houding. Zoals gezegd: Jona leefde in de tijd van koning Jerobeam II. Juda en Israël waren gescheiden van elkaar, en hadden ieder hun eigen koning. Vanuit het oosten naderde echter het onheil. Het Assyrische volk kwam steeds dichterbij. Zij waren een verschrikking en ook Israël had hier veel last van.

Stel je voor dat Jona in de tijd van de Tweede Wereldoorlog had geleefd als Jood en God zou aan hem hebben gevraagd om naar Berlijn te gaan en daar openlijk iedereen op te roepen zich te bekeren. (En dan zou Hitler zich op zijn knieën werpen en vasten!)

Waarom Jona weigert

Dat is in feite wat God hier van Jona vraagt. Een gevaarlijke missie. Maar dat is niet de reden dat Jona de opdracht weigert. De reden is dat Jona wel degelijk God goed kent. Zo goed zelfs, dat hij voorziet dat God dit vreselijke volk genadig zal zijn. En dat is niet wat hij wil. Hij wil dat deze mensen omkomen.

Hij moet naar het oosten, maar gaat naar het westen. Daar neemt hij plaats op een schip. Jona valt in slaap en heeft niet door dat een hevige storm hen overvalt. (Dit doet denken aan Jezus die ook eens op de boot sliep tijdens een storm.) De zeelui zijn bang en willen weten wie er voor verantwoordelijk is dat ze dreigen te vergaan. Ze werpen het lot en dat wijst Jona aan als de schuldige.

Toen zeiden ze tegen hem: ‘Vertel ons: Hoe komt het dat deze ramp ons treft? Wat doe je hier aan boord? Waar kom je vandaan? Uit welk land kom je? Bij welk volk hoor je?’

Jona antwoordde: ‘Ik ben een Hebreeër en ik vereer de HEER , de God van de hemel, de God die de zee en het droge gemaakt heeft.’

Nu werden de mannen nog veel banger, want ze hadden van hem gehoord dat hij was weggevlucht van de HEER . Ze zeiden tegen hem: ‘Hoe heb je dat kunnen doen?’ En ze vroegen hem: ‘Wat moeten we met je doen, dat de zee ons met rust laat?’ Want de zee werd hoe langer hoe onstuimiger. Hij antwoordde: ‘Gooi me in zee, dan zal de zee jullie met rust laten. Want ik weet dat het mijn schuld is dat deze storm zo tegen jullie tekeergaat.’ (Jona 1: 8-12)

Dus… Jona weet dat hij de God dient die het land en de zee heeft gemaakt. En toch vlucht hij van het land de zee op. Lekker slim… Aan zo’n God kun je toch niet ontsnappen?

Nu lijkt het erop alsof Jona zichzelf opoffert door voor te stellen dat ze hem overboord gooien. Is Jona dan zo nobel? Absoluut niet. Uit de rest van het verhaal blijkt dat Jona liever dood gaat dan dat hij naar Nineve gaat. Maar het is voor een Jood ondenkbaar dat hij zelfmoord pleegt en dus wil hij de zeemannen voor zijn karretje spannen. Daarmee zouden zij schuldig worden aan zijn dood.

De mannen zijn zich hier bewust van en weigeren. Totdat ze geen keus meer hebben. Maar ze bidden God wel om vergeving en brengen offers.

De buik van de vis is Jona’s graf

Normaal gesproken zou Jona sterven in het kolkende water. Maar God redt hem door hem te laten opslokken door een vis.

Iemand die niet christelijk is, zal al snel zeggen: ‘Zie je wel dat de Bijbel onzin is! Hoe kan dat nou? Drie dagen in een vis?’

Laat me je dit vertellen. Als God het universum kan maken, kan Hij ook een vis creëren die een mens kan inslikken. Sterker nog, er zijn wel eens potvissen gevonden met een hele mens erin. Maar dat is niet het punt van het verhaal.

Het punt is dat Jona drie dagen als dood was. Het was alsof hij was gestorven. Er was geen hoop meer. Totdat Jona eindelijk zijn blik op God richt. Het is net alsof hij dan weer tot leven komt. Alsof hij opstaat uit de dood…

Hij dankt God voor Zijn trouw en Zijn hulp. Maar let op wat Jona niet doet. Hij toont geen berouw. Wel is hij gehoorzaam en gaat hij naar Nineve nadat de vis hem heeft uitgespuugd. Gods genade is er dus niet alleen voor de Assyriërs, maar ook voor Jona!

‘Nineve wordt omgekeerd’

God herhaalt Zijn opdracht aan Jona en ditmaal trekt hij dus naar de hoofdstad van het Assyrische rijk. Het is een gigantische stad en je hebt wel drie dagreizen nodig om door de stad te trekken. Dan zegt de Bijbel dit:

Jona trok de stad in, één dagreis ver, en riep: ‘Nog veertig dagen, dan wordt Nineve weggevaagd!’

De inwoners van Nineve geloofden God: ze riepen een vasten uit en iedereen, van hoog tot laag, hulde zich in een boetekleed. Toen de profetie de koning van Nineve bereikte, stond hij op van zijn troon, legde zijn staatsiegewaad af en ging, gehuld in een boetekleed, op de grond zitten.

En hij liet in Nineve omroepen: ‘Volgens bevel van de koning en zijn edelen is het niemand toegestaan te eten of te drinken, mens noch dier, rund noch schaap of geit. De dieren mogen niet grazen of water drinken. Iedereen, mens en dier, moet zich hullen in een boetekleed en luidkeels God aanroepen. Laat iedereen breken met zijn kwalijke praktijken en met het onrecht dat hij doet. Misschien dat God dan van gedachten verandert en afziet van zijn voornemen; wie weet zal Hij zijn woede laten varen, zodat wij niet te gronde gaan.’

Toen God zag dat zij inderdaad braken met hun kwalijke praktijken, zag Hij ervan af hen te treffen met het onheil dat Hij had aangekondigd, en Hij deed het niet. (Jona 3:4-10)

Hier zien we dat Jona satire is van de bovenste plank. Satire wil overigens niet zeggen dat het verhaal dus verzonnen is. Ik geloof dat Jona echt heeft geleefd en dat de stad Nineve echt tot inkeer is gekomen. Maar de vorm waarin de Bijbel dit communiceert is satire. Zo maakt het gebruik van overdrijving. We zagen al het voorbeeld dat Jona over land en zee vlucht terwijl hij weet dat God land en zee heeft gemaakt.

In dit gedeelte horen we de koning zeggen dat iedereen moet vasten en een boetekleed moet aantrekken. Zelfs de dieren!

Nog mooier is dat Jona’s profetie uitkomt, maar niet zoals hij wil. Jona preekt slechts vijf woorden. In het Nederlands staat er: ‘Nog veertig dagen, dan wordt Nineve weggevaagd!’ In het Hebreeuws zijn dit echter slechts vijf woorden.

Jona is echter weer wat ondeugend, want zijn boodschap moest niet zijn dat Nineve wordt weggevaagd, maar dat ze gered zullen worden als ze zich bekeren. Het enige wat Jona zegt, is dat de stad binnen veertig dagen wordt omgekeerd.

Het Hebreeuwse woord voor ‘omkeren’ – dat de NBV21 dus vertaald met ‘wegvagen’ – betekent ook tot inkeer komen. En dat is wat er gebeurt. Jona’s woorden komen dus uit!

Jona is een gelijkenis

In het slothoofdstuk gaat Jona boos op een heuvel zitten. Hij is chagrijnig omdat God Zijn vijanden liefheeft en hun genadig is. Tweemaal vraagt God aan hem of het terecht is dat Jona zo boos is.

Om Zijn punt duidelijk te maken, laat God een boom opschieten om Jona schaduw te geven. Daar is Jona erg blij mee. Misschien ziet hij dit wel als een daad van liefde. Maar zoals God eerder een vis stuurde om Jona te redden uit het water, zo stuurt hij nu een worm om de boom op te vreten, zodat Jona weer in de zon zit.

Maar God zei tegen Jona: ‘Is het terecht dat je zo kwaad bent over die boom?’ Jona antwoordde: ‘Ja, het is terecht dat ik kwaad ben. Was ik maar dood!’ Toen zei de HEER : ‘Als jij al verdriet hebt om die wonderboom, waar jij geen enkele moeite voor hebt hoeven doen en die jij niet hebt laten groeien, een boom die in één nacht opkwam en in één nacht weer verging, zou Ik dan geen verdriet hebben om Nineve, die grote stad, waar meer dan honderdtwintigduizend mensen wonen die het verschil tussen links en rechts niet eens kennen, en dan nog al die dieren?’

En dat is het einde van Jona. Hij antwoordt de Heer niet en weten niet hoe het met hem is afgelopen. Gods vraag blijft hangen. En dat is precies de bedoeling. Jona is volgens mij een waargebeurd verhaal, maar het wordt verteld als een lange gelijkenis.

Jona is namelijk niet alleen Jona. Jona is ook Israël. Israël wilde Gods trouw voor zichzelf. Ze wilden wel vergeving ontvangen, maar het niet geven. Assyrië moest worden verwoest, terwijl de Heer Israël genadig moest zijn. Maar had Israël dan iets gedaan waardoor ze Gods genade verdienden? Waren zij niet net als Jona telkens in verzet gekomen tegen God?

Wij zijn Jona

Maar Jona is niet alleen Israël. Wij zijn ook als Jona. Hoe vaak doen wij niet het tegenovergestelde van wat God van ons vraagt? Hoe dankbaar zijn wij voor Zijn genade? Waarom claimen we Gods genade voor onszelf maar willen we niet dat Hij genadig is voor onze vijanden?

Het Bijbelboek Jona doet wat Jezus doet in Zijn gelijkenissen. Het verhaal lijkt over een ander te gaan, maar het gaat uiteindelijk over ons.

Download nu gratis boek

Ik hoop dat je deze overdenking boeiend vond. Ik lees zelf dit overbekende verhaal met hele andere ogen. In de volgende afleveringen van de podcast gaan we dieper in op het lezen van Bijbelse verhalen.

Heb je eigenlijk al mijn boek ‘De Bijbel in 1 Dag’ gelezen? Je kunt het gratis downloaden op bijbellezenmetjan.nl/1dag. Hierin vat ik elk Bijbelboek samen. Je kunt dit boek zowel lezen als luisteren.

En heb je interesse in zelf de hele Bijbel doorlezen? Kijk dan op bijbellezenmetjan.nl/bijbel2jaar. Ik wens je veel zegen!