Hoe Bijbelverhalen ons een spiegel voorhouden

Deze blog is de laatste aflevering in onze korte thema-serie over Bijbelse verhalen. Er is namelijk nog één techniek die ik graag wil laten zien. Deze techniek wordt door de hele Bijbel heen toegepast om de boodschap een diepere betekenis mee te geven.

Je zou deze techniek het gebruik van spiegelverhalen kunnen noemen. Dit zijn twee verhalen die sterk op elkaar lijken, maar toch voldoende verschillend zijn. Vaak zijn dit contrasten tussen Bijbelse figuren. Door deze verhalen te spiegelen, houdt de Bijbel ook ons een spiegel voor.

Er zijn talloze voorbeelden te vinden in de Bijbel en als je ze gaat ontdekken, wordt het vergelijken van die verhalen veel leuker. Laat me een voorbeeld uitwerken waar het overduidelijk is dat twee mensen tegenover elkaar worden gezet.

In Lucas 18 is Jezus onderweg naar Jeruzalem om daar later te worden gekruisigd. Hij ontmoet allerlei mensen, onder wie een rijke jongeman. Even later komt Hij aan in Jericho en daar nodigt Hij zichzelf uit bij de rijke Zacheüs. De jongeman en Zacheüs hebben overeenkomsten, maar ook grote verschillen. Door die verschillen te benadrukken, word je als lezer gedwongen een keuze te maken: wie ben jij in deze verhalen?

Laten we eerst het verhaal van de jongeman lezen. In het verslag van Lucas wordt hij een hooggeplaatst persoon genoemd, terwijl Matteüs hem omschrijft als een rijke jongeman. Hij heeft dus veel geld en een hoge status.

Lucas 18:18-25

Een hooggeplaatst persoon vroeg hem: ‘Goede meester, wat moet ik doen om deel te krijgen aan het eeuwige leven?’ Jezus antwoordde: ‘Waarom noemt u Mij goed? Niemand is goed, behalve God. U kent de geboden: pleeg geen overspel, pleeg geen moord, steel niet, leg geen vals getuigenis af, toon eerbied voor uw vader en uw moeder.’

De man zei: ‘Aan dat alles heb ik me sinds mijn jeugd gehouden.’ Toen Jezus dat hoorde, zei Hij: ‘Nog één ding ontbreekt u. Verkoop alles wat u hebt en verdeel de opbrengst onder de armen, dan zult u een schat in de hemel bezitten. Kom daarna terug en volg Mij!’ Toen de man dat hoorde, werd hij diepbedroefd. Hij was namelijk zeer rijk.

Toen Jezus zag dat de man zo bedroefd werd, zei Hij: ‘Wat is het moeilijk voor rijken om het koninkrijk van God binnen te gaan. Het is gemakkelijker voor een kameel om door het oog van een naald te gaan dan voor een rijke om het koninkrijk van God binnen te gaan.’

Wat leren we over deze man behalve dat hij rijk en machtig is? Hij komt over als een farizeeër, iemand die denkt dat hij geaccepteerd kan worden door God als hij zich maar aan de wet kan houden.

Maar hij is geen typische wetsgeleerde. Zijn vraag lijkt oprecht: wat moet ik doen? Het lijkt erop dat hij twijfelt. Hij voelt dat er iets mis is. Maar hoe kan dat? Hij doet toch alles wat de wet voorschrijft?

Enerzijds is hij naïef. Hij denk dat het mogelijk is om nooit te zondigen. Het opvallende is dat Jezus hem hier niet op aanspreekt. Jezus vat de wet samen, waarop de man met droge ogen zegt: ‘Hier heb ik me altijd aan gehouden’. Misschien wel uit liefde voor God. Niet zoals anderen die zich aan de wet hielden om zo de juiste vrienden en baantjes te krijgen. Deze jongeman wil echt doen wat juist is.

Jezus kijkt echter in het hart en Hij ziet dat de man innerlijk verdeeld is. Hij wil wel voor God kiezen, maar hij is ook erg gesteld op zijn geld. Natuurlijk kan Jezus hem hier uitleggen wat het evangelie is, dat Jezus op weg is naar Golgota om Zijn leven te geven, maar deze man is nog niet klaar om Jezus te omarmen.

‘Verkoop alles wat u hebt’, zei Jezus. Vraagt Jezus aan ieder van ons om al onze bezittingen op te geven? Nee. Jezus vraagt ons om ons hart te toetsen en weg te gooien wat tussen Jezus en ons in staat.

Je kunt Jezus niet met beide handen vastgrijpen als je in één hand nog een zak geld hebt. Voor deze man was geld het probleem. Bij jou is het misschien ook geld, of misschien is het iets heel anders.

Laten we dan nu naar Zacheüs gaan. Net als de jongeman is hij zeer rijk. Maar hij heeft weinig status. Hij is een belastingambtenaar voor de Romeinen en zeer corrupt. Laten we het gaan lezen en probeer te letten op de verschillen met de rijke jongeman.

Lucas 19:1-10

Jezus ging Jericho in en trok door de stad. Er was daar een man die Zacheüs heette. Deze Zacheüs was hoofdtollenaar, en hij was erg rijk. Hij wilde Jezus zien, om te weten te komen wat voor iemand het was, maar dat lukte hem niet vanwege de menigte, want hij was klein van stuk. Daarom liep hij snel vooruit en klom in een vijgenboom om Jezus te kunnen zien wanneer Hij voorbijkwam. Toen Jezus daarlangs kwam, keek Hij naar boven en zei: ‘Zacheüs, kom vlug naar beneden, want vandaag moet Ik in uw huis verblijven.’ Zacheüs kwam meteen naar beneden en ontving Jezus vol vreugde bij zich thuis. Allen die dit zagen, zeiden morrend tegen elkaar: ‘Hij is het huis van een zondig mens binnengegaan om onderdak te vinden voor de nacht.’ Maar Zacheüs was gaan staan en zei tegen de Heer: ‘Luister, Heer, de helft van mijn bezittingen zal ik aan de armen geven, en als ik iemand iets heb afgeperst, zal ik het viervoudig vergoeden.’ Jezus antwoordde: ‘Vandaag is dit huis redding ten deel gevallen, want ook deze man is een zoon van Abraham. De Mensenzoon is gekomen om te zoeken en te redden wat verloren was.’

Welke verschillen zie je hier? De rijke jongeman met zijn hoge status ging naar Jezus toe en stelde zijn vraag ten overstaan van alle andere mensen. Zacheüs die door iedereen werd veracht, wilde Jezus wel zien, maar verstopte zich in een boom. Toch zag Jezus hem. Jezus roept hem bij naam en nodigt zichzelf thuis uit bij Zacheüs.

Ik vind het ontroerend dat Jezus helemaal niet spreekt over Zacheüs’ zonden. Er is geen donderpreek, geen vermaning. Maar zoals hij jaren eerder enkele vissers riep, zo roept hij nu Zacheüs. Door bij hem te eten, zet Jezus alle hooggeplaatste mensen die zogenaamd zonder zonden zijn in hun hemd. Ze voelen zich vernederd dat Jezus uitgerekend bij deze landverrader op visite gaat.

Zacheüs voelt zich geaccepteerd. Hij weet nu dat God van hem houdt. Jezus hoeft niet tegen Hem te zeggen: ‘Nog één ding ontbreekt u’. Hij wil Jezus met beide handen vastgrijpen en smijt daarom zijn zakken met geld weg. Hij vergoedt iedereen wat hij heeft gestolen met een rente van 400 procent! En dan geeft hij ook nog de helft van zijn bezittingen weg.

Jezus zegt niet: ‘Allemaal mooi en aardig, maar je moet alles weggeven’. Helemaal niet. Het gaat Jezus niet om het getal of het percentage. Het gaat Hem om het hart en deze Zacheüs laat zien dat zijn hart om is. Hij wil maar één ding: Jezus.

Daarom zegt Jezus niet: ‘Wat is het moeilijk voor een rijke om het koninkrijk van de hemel binnen te komen’, maar ‘Vandaag is dit huis redding ten deel gevallen’.

Zet deze verhalen naast elkaar

We hebben het eerder in deze serie gehad over hoe je de Bijbel relevant maakt voor je leven. Één van de dingen die je kunt doen, is jezelf verplaatsen in de Bijbelse personages. In de verhalen van de rijke jongeman en van Zacheüs komen we twee mannen tegen die allebei rijk zijn en die allebei verlangen naar het eeuwige leven.

Maar waar je zou verwachten dat de hooggeplaatste man bereid is om alles op te geven, is het juist de zondaar die dit doet. De eerste loopt vertwijfeld weg. Hij is niet klaar om Jezus met beide handen vast te pakken. De zondaar wel.

Het is dus duidelijk dat je beter een zondaar kunt zijn die tot inkeer komt, dan iemand die zogenaamd altijd alles volgens de regeltjes heeft gedaan en vertrouwt op zijn eigen, goede gedrag.

Zo dringt zich dus de vraag op: ‘Wie ben jij? Ben je als de jongeman of als de tollenaar?’ Die vraag kun je eigenlijk alleen beantwoorden als je weet wat Jezus aan jou vraagt om op te geven. Ben je dan daartoe bereid?

Andere spiegelverhalen

Als je in de Bijbel leest of luistert, probeer dan maar eens te ontdekken wat voor spiegelverhalen je nog meer kunt vinden. Adam en Eva worden bijvoorbeeld op de proef gesteld, maar hun zoon Kaïn ook.

Het verhaal van Jozef, de elfde zoon van Jakob, komt op meer dan zestig punten overeen met het leven van Jezus. De Bijbel zet ook de eerste koningen van Israël, Saul en David, tegen elkaar af.

Een ander voorbeeld van spiegelverhalen zijn ontmoetingen bij de bron. De knecht van Abraham vindt Isaaks toekomstige vrouw Rebecca bij een waterput. Jakob ontmoet zijn vrouw bij een waterput. Mozes ook. Jezus heeft ook een ontmoeting met een vrouw bij een waterput. Dit is een Samaritaanse vrouw. Hij trouwt haar niet, maar leidt haar Zijn geestelijke koninkrijk in.

Over de Samaritaanse vrouw gesproken. Haar verhaal spiegelt dit van Nikodemus. Nikodemus is een hooggeplaatste man, een wetgeleerde, heeft veel status, is wijs, kent de Bijbel goed en zoekt Jezus uit eigen beweging op, maar wel ’s nachts.

De Samaritaanse vrouw daarentegen is dus vrouw, en niet Joods maar Samaritaans. Ze wordt veracht, heeft geen status en is een zondares. Ze kiest er niet voor om Jezus te ontmoeten, maar Jezus zoekt haar op. Niet ’s nachts in het geheim, maar openlijk en overdag.

Soms zijn spiegelverhalen minder duidelijk zichtbaar

Soms zijn spiegelverhalen echter minder duidelijk zichtbaar. Een evangelie als Lucas bijvoorbeeld begint met de aankondiging van de geboortes van Johannes de Doper en van Jezus, Maria’s bezoek aan Elisabet, de geboortes van Johannes en Jezus, de engelen die de herders in het veld bezoeken, de toewijding van Jezus in de tempel en de 12-jarige Jezus in de tempel.

Deze verhalen uit Lucas 1 en 2 worden gespiegeld in het laatste hoofdstuk van Lucas. Hier wordt beschreven hoe de vrouwen Jezus’ lege graf ontdekken en hoe ze worden aangesproken door de engelen. Vervolgens vertellen ze de leerlingen over wat ze hebben gezien en gehoord, en gaat Petrus ook een kijkje nemen bij het graf. Daarna verschijnt Jezus eerst aan twee mannen die onderweg zijn naar Emmaüs en later ook aan alle verzamelde leerlingen. Hij legt hun het Oude Testament uit, neemt hen mee de stad uit, zegent hen en gaat naar de hemel. De leerlingen gaan iedere dag naar de tempel waar ze God aanbidden.

Als je vandaag tijd hebt, moest je deze hoofdstukken maar eens lezen of luisteren. Lucas 1 en 2 en Lucas 24. Op het eerste gezicht zijn er weinig overeenkomsten, maar toch zijn er heel veel.

Zo zien we dat Zacharias twijfelt in hoofdstuk 1, en in hoofdstuk 24 zijn er ook verschillende mensen die hun oren niet kunnen geloven.

In Lucas 1 verschijnt de engel tweemaal. In Lucas 24 hebben de vrouwen een ontmoeting met twee engelen. Ook Jezus verschijnt tweemaal.

Zacharias vraagt om bewijs, de leerlingen willen ook bewijs hebben.

De profetieën die de engel, Zacharias, Elisabet en Maria hebben uitgesproken in hoofdstuk 1 en 2 zijn uitgekomen in hoofdstuk 24. Zo had de engel tegen Maria gezegd dat haar zoon op de troon zou plaatsnemen en in Lucas 24 stijgt Jezus op naar die hemelse troon.

Soms zijn er ook kleine verschillen. Zo wordt de kleine Jezus in Lucas 2 in doeken gewikkeld en in Lucas 24 zijn Zijn doeken juist afgedaan.

En tot slot: nadat de herders weggaan bij Jezus prijzen ze God voor het wonder. En wat doen de leerlingen in hoofdstuk 24 als Jezus van hen weg is gegaan? Ze loven en prijzen God. Ze aanbidden hem.

Wat een prachtige manier om het evangelie van Lucas te beëindigen! Als schrijver kan ik hier alleen maar jaloers op zijn.

Ik hoop dat je deze mini-serie over Bijbelse verhalen lezen interessant en leerzaam vond. In de podcast en op mijn blog zal ik meer series opnemen over dit soort thema’s.

Wil je graag meer begeleiding bij het lezen, begrijpen en geloven van de Bijbel? Probeer dan eens een challenge. Misschien vind je het wel mooi om gewoon eens te beginnen met een Bijbelboek.

Één van mijn challenges is het Lucas Avontuur: van Betlehem tot Golgota. Hierin maken we een reis met Jezus, een reis die leidt van Betlehem naar Golgota. De meesterverteller Lucas is onze reisgids.

Iedere overdenking duurt ongeveer tien minuten en je kunt deze lezen of luisteren. Als je meedoet aan het Lucas Avontuur leer je Jezus echt met nieuwe ogen bekijken.

Het bijzondere aan Lucas is dat hij talloze ooggetuigen heeft gesproken. Mensen als Petrus, maar ook Maria, de moeder van Jezus. Het evangelie komt echt meer tot leven als je deze Bijbelstudie volgt.

Je kunt er meer over vinden op https://bijbellezenmetjan.nl/lucas.