Waarom verlaten jullie het ‘Huis van brood’?

Lezen: Ruth 1:1-14

Ruth is een kort Bijbelboek. Je kunt het gemakkelijk samenvatten, zoals we in de vorige overdenking deden. Je kunt het hele boek ook lezen in zo’n twintig tot dertig minuten. Het verhaal in één keer lezen heeft zo zijn voordelen: je ziet de geschiedenis van Naomi, Ruth en Boaz zich voor je ogen voltrekken en je ontdekt hoe God voortdurend op de achtergrond aanwezig is.

Toch gaan wij het verhaal nu langzaam lezen. Waarom? Omdat we dan verborgen parels van betekenis kunnen ontdekken.

Laten we daarom beginnen met de eerste veertien verzen van hoofdstuk 1.

Ruth 1:1-14

In de tijd dat de rechters het volk leidden, brak er een hongersnood uit in het land. Een man trok daarom met zijn vrouw en zijn twee zonen weg uit Betlehem in Juda, om als vreemdeling te gaan wonen in de vlakte van Moab.

De naam van de man was Elimelech, die van zijn vrouw Naomi, en zijn twee zonen heetten Machlon en Kiljon; het waren Efratieten uit Betlehem in Juda. Toen ze in de vlakte van Moab waren aangekomen, bleven ze daar wonen.

Na enige tijd stierf Elimelech, de man van Naomi, en zij bleef achter met haar twee zonen. Zij trouwden allebei met een Moabitische vrouw. De naam van de ene was Orpa, die van de andere was Ruth. Nadat ze daar ongeveer tien jaar gewoond hadden, stierven ook Machlon en Kiljon, en de vrouw bleef alleen achter, zonder haar twee zonen en zonder haar man.

Toen Naomi hoorde, daar in Moab, dat de HEER zich het lot van zijn volk had aangetrokken en het weer brood had gegeven, maakte ze zich samen met haar twee schoondochters gereed om Moab te verlaten en terug te keren. Samen met hen verliet ze de plaats waar ze gewoond had en ging terug naar Juda.

Maar eenmaal onderweg zei Naomi: ‘Gaan jullie nu maar allebei terug naar het huis van je moeder. Moge de HEER zo goed voor jullie zijn als jullie voor mij en mijn gestorven zonen zijn geweest. Moge Hij ervoor zorgen dat jullie allebei geborgenheid vinden in het huis van een man,’ en ze kuste hen.

Toen barstten zij in tranen uit en zeiden: ‘Maar we willen met u terugkeren naar uw volk!’

‘Ga terug, mijn dochters,’ zei Naomi, ‘waarom zouden jullie met mij meegaan? Kan ik soms nog zonen krijgen die jullie mannen kunnen worden? Ga toch terug, want ik ben te oud voor een man. Zelfs al zou ik nog hoop koesteren, zelfs al sliep ik vannacht nog met een man en al bracht ik nog zonen ter wereld – zouden jullie dan wachten tot ze groot zijn en je ervan laten weerhouden met een andere man te trouwen? Nee, mijn dochters, mijn lot is te bitter voor jullie; de HEER heeft zich tegen mij gekeerd.’

Opnieuw begonnen zij te huilen. Orpa kuste haar schoonmoeder vaarwel, maar Ruth week niet van haar zijde.

De rechters

Willen we Ruth echt begrijpen, dan zullen we haar verhaal eerst in de tijd moeten plaatsen. Stel jezelf de volgende tijdlijn voor. In het begin schept God de wereld. Adam en Eva mogen in de tuin van Eden wonen. Ik ga niet in op de discussie over de vraag hoelang geleden God het universum heeft gemaakt, maar we kunnen wel vaststellen dat Adam en Eva ongeveer vierduizend jaar voor nul geleefd moeten hebben.

Toen kwam de zondvloed, waarschijnlijk rond 2500 voor nul. Abraham leefde rond tweeduizend en Mozes leidde Israël uit Egypte om en nabij het jaar 1446 voor nul. Veertig jaar later nam Jozua het stokje van hem over en ging het volk Israël in Kanaän wonen.

In de drie eeuwen na Jozua had Israël geen koning. Het land werd bestuurd door zogeheten rechters. Dit waren geen mensen die voor een rechtbank werkten – het waren de leiders van het volk. Meestal waren het militaire leiders, zoals Gideon en Simson, maar de vrouwelijke rechter Debora was bijvoorbeeld een profetes.

Weer een tijd later wilde het volk graag een koning hebben en Samuel zalfde eerst koning Saul (1043 voor nul) en later ook David. David was koning rond het jaar 1000 voor nul.

Waar op deze tijdlijn bevindt Ruth zich? Het Bijbelboek zegt het zelf: in de tijd van de rechters. Dus na Jozua en voor Saul en David. Welke rechter Israël bestuurde, wordt dan weer niet verteld.

Waar is God?

Volgens de Joodse traditie is het trouwens de profeet Samuel geweest die het verhaal van Ruth heeft laten opschrijven. Daar had hij een goede reden voor. Om te beginnen wist hij dat Ruth een voorouder van David was (en dus van Jezus!). Daarnaast laat het verhaal zien hoe belangrijk het is om op God te vertrouwen. De naam van de Heer wordt weinig genoemd in het boek.

De verteller – Samuel dus – noemt Jahweh zelfs helemaal niet. Toch is God van het begin tot het eind in dit boek aanwezig. Het Bijbelboek Ruth daagt ons – net als het boek Ester – uit om altijd te zoeken naar Gods aanwezigheid in ons leven.

Tot slot: het Bijbelboek laat zien hoe belangrijk het is om Gods Woord niet alleen te lezen, maar ook te doen. Naomi, Ruth en Boaz zijn de goede voorbeelden. Naomi’s echtgenoot en zoons laten ons zien hoe het juist niet moet.

Hongersnood in het ‘Huis van brood’

Het boek Ruth begint met een reeks feiten. Vanwege een hongersnood verlaat een Israëlitische familie het dorp waar ze wonen. Ze emigreren, zou je kunnen zeggen. Logisch toch? Als er hongersnood is, dan zou ik er ook alles aan doen om elders eten te vinden. Je wilt toch overleven.

Toch laat de Bijbel ons heel subtiel zien dat ze niet de juiste keuze maken. Want wat had God aan Abraham en zijn nakomelingen beloofd? Dat Kanaän het beloofde land was, een land van melk en honing. Een land van overvloed dus.

Dat had God nog eens herhaald tegen Mozes. Er was wel een voorwaarde: God zou het land zegenen als het volk zich aan Gods wet zou houden, maar vervloeken als dat ze dat niet zouden doen. Dat was de afspraak. Wat betekent het dus dat er hongersnood in het land is?

Juist. Het volk had zich van God afgekeerd. Dat blijkt wel uit de keuze die Elimelech maakt. Zijn naam betekent ‘God is koning’. Hij woont in Betlehem. ‘Beit’ betekent ‘huis van’ en ‘lehem’ betekent ‘brood’. God is koning woont dus in Huis van brood. Betlehem ligt bovendien in Juda. Juda betekent ‘loven of prijzen’. Elimelech neemt zijn gezin mee naar… Moab.

Moab is de aartsvijand van Israël. Een volk dat nepgoden vereert. Een volk dat niet afstamt van Abraham, maar van diens neef Lot. Lot koos ervoor om in het zondige Sodom te gaan wonen. Toen God Sodom verwoestte, hadden Lots dochters nog geen echtgenoot. Ze woonden op een afgelegen plek. Ze voerden hun vader dronken en hadden daarna seks met hem zodat ze toch zwanger zouden worden. Het Moabitische volk werd dus geboren uit incest.

Elimelechs zonen besluiten om met Moabitische vrouwen te trouwen, ondanks het nadrukkelijke verbod van de Heer. Waarom had God de Israëlieten verboden om met buitenlanders te trouwen? Dat was niet omdat God racistisch is. Sterker nog, als buitenlanders zich tot Hem bekeerden mochten ze gerust met Israëlieten trouwen. God wilde voorkomen dat Israël valse goden zou gaan volgen en daarom stelde Hij dit verbod in.

Wat vond God ervan dat Elimelech emigreerde en dat diens zonen met Moabitische vrouwen trouwden? De Bijbel zegt vaak niet expliciet wat God ergens van vindt. Maar Elimelech sterft vrij vlug. Na tien jaar sterven ook Naomi’s zonen Machlon (‘ziekte’) en Kiljon (‘kwetsbaar’). Het zou heel goed kunnen dat de dood van deze drie mannen een straf was voor hun ongehoorzaamheid.

De namen van de vrouwen

Naomi blijft achter met haar schoondochters Orpa en Ruth. Naomi betekent ‘volheid’, Orpa betekent ‘vluchten’ en Ruth betekent ‘vriendin’ of ‘metgezel’. Het mooie is het contrast tussen Ruth, die van geboorte bij de aartsvijanden van Israël hoort, en het gedrag van het volk Israël in de periode van de rechters.

Persoonlijk vind ik Rechters een van de moeilijkste boeken in de Bijbel. Het beschrijft hoe mensen vooral doen wat goed is in hun ogen, niet wat goed is in Gods ogen. Maar Ruth doet het tegenovergestelde. Haar naam laat dit al zien.

Ze is Naomi’s metgezel, zelfs als ze geen enkele reden heeft om bij Naomi te blijven. De oude weduwe kan niets doen voor de jonge weduwe. Toch blijft Ruth Naomi trouw, terwijl Orpa haar naam eer aan doet door te vluchten.

Ruth en Naomi zijn samen trouw aan God. Ze kiezen ervoor om terug te keren naar Juda, het land waar God wordt geprezen, terug naar het Huis van brood.

Welke naam hebben jouw ouders je gegeven? Weet je de betekenis ervan? Doe je de naam eer aan?