Het is al enkele jaren geleden dat ik begon met het schrijven van de cursus ‘De Bijbel in 2 Jaar’. Ik had zelf de Bijbel al helemaal gelezen en voor het schrijven van het boek ‘De Bijbel in 1 Dag’ was ik er nog een keer in grote stappen doorheen gegaan. Hoe moeilijk kon het zijn om mensen dagelijks te begeleiden bij het lezen van Gods Woord?

Ik kan je vertellen: het was veel uitdagender dan ik had verwacht. Voor het eerst besefte ik hoeveel bloed er werd vergoten in de Bijbel, hoeveel offers er moesten worden gebracht en hoeveel onheilsprofetieën God laat uitspreken. En dat hoofdstuk na hoofdstuk.

Ja, ik begreep wel dat mensen moeite hebben met het lezen van de Bijbel. Dus in mijn begeleidende teksten probeer ik die lastige passages de juiste context mee te geven. Of ik vertel erbij dat God nu eenmaal heilig is, of dat dit betreffende hoofdstuk slechts één kant van God laat zien, maar dat er ook nog een andere kant is. Soms zeg ik erbij: ‘Ik snap dit eigenlijk ook niet’ of: ‘Ik vind dit ook moeilijk’.

En toch krijg ik nog altijd veel mail van cursisten met vragen over juist die passages. Er zijn er zelfs bij die helemaal afhaken. Ze kunnen er niet tegen. Of ze worden boos op God. Bij dat laatste speelt er meestal nog meer in het leven van die cursist. Er is bijvoorbeeld teleurstelling over christenen, de kerk of God. Of er zijn hem of haar traumatische dingen overkomen.

Ik maak dan ook niemand een verwijt die worstelt met het geweld en het bloedvergieten in de Bijbel. Sterker nog, het zou ongezond zijn als we hier geen moeite mee zouden hebben. Zelfs al kun je het verklaren, dan nog is het normaal dat onze maag omdraait bij zulke teksten.

Dus als jij ook een hekel hebt aan die passages: join the club! Het is niet zo dat je minder geloof hebt dan een ander. Ik geloof dat de heilige Geest in ons ervoor zorgt dat we verdriet en pijn voelen.

Hoe gaan we hiermee om?

De vraag is wel: hoe gaan we hiermee om? Het is wel goed om tot antwoorden te komen, want als er iets is waar niet-gelovigen christenen op kunnen aanpakken, dan is het wel op die gewelddadige teksten. Ook voor de jongeren in onze kerk is het lastig uitleggen aan leeftijdsgenoten dat zij geloven in een boek dat oproept tot het doden van andere mensen. Hoezo is de Bijbel beter dan de Koran?

Een tijdje geleden bracht ik een roman uit met de titel ‘Het verboden boek’. Hierin wordt de Bijbel verboden door een nationalistische overheid. Waarom? Omdat er zoveel geweld in voorkomt. Als er ooit echt een tijd komt waarin de Bijbel illegaal wordt, dan zal het zijn vanwege deze teksten. Of misschien mag de Bijbel voortaan alleen meer door 18-plussers worden gelezen. Of misschien wordt de Bijbel wel aangepast. Ik wil niet speculeren of angst zaaien. We leven nog altijd in een vrij land gelukkig, maar als het ooit zo ver komt dat hier echte vervolging plaatsvindt, dan zal de Bijbel een target worden. Je kunt mijn boek trouwens nog steeds gratis downloaden of bestellen als paperback via bijbellezenmetjan.nl/verboden.

Maar goed, terug naar het hier en nu. Hoe gaan wij om met de geweldspassages en de teksten over heftige oordelen? En wat zeggen deze gedeelten ons over God? Is de God van het Oude Testament anders dan de God van het Nieuwe Testament?

Ik wil in mijn podcast en op mijn website een korte serie wijden aan het thema ‘Bijbels geweld’. Hiermee wil ik mijn cursisten, lezers en luisteraars helpen om deze teksten te ontrafelen. Mijn hoop en gebed is dat we hierdoor dichter bij het hart van God komen, en dat we ons geloof beter kunnen uitdragen naar anderen toe. Kortom: dat we groeien in geloof.

Is God oneerlijk?

We doen dit door naar diverse verhalen in de Bijbel te kijken. Daarbij zullen we dan onderzoeken naar wat er zich onder de oppervlakte afspeelt en wat ons dit leert over God en over de mens. Niet alleen over God, maar ook over de mens. Ook wij spelen namelijk een rol. Laten we beginnen.

Waar in de Bijbel vindt voor het eerst geweld plaats? Je weet waarschijnlijk het antwoord wel. De eerste keer dat iemand wordt aangevallen, is het verhaal van twee broers: Kaïn en Abel. Als je dit verhaal vluchtig leest, dan lijkt God een zeer discutabele rol te spelen. Je kunt Hem zelfs verwijten dat Hij Kaïn aanzet tot de eerste moord in de geschiedenis van de wereld. God lijkt oneerlijk. Is dat ook zo? Laten we lezen, Genesis 4:1-16.

Genesis 4:1-16

De mens had gemeenschap met Eva, zijn vrouw, en zij werd zwanger en bracht Kaïn ter wereld. ‘Met de hulp van de HEER,’ zei ze, ‘heb ik het leven geschonken aan een man!’ Daarna bracht ze zijn broer Abel ter wereld. Abel werd herder, Kaïn werd landbouwer.

Na verloop van tijd bracht Kaïn de HEER een offer van de opbrengst van het land. Ook Abel bracht een offer: van de eerstgeboren dieren van zijn kudde offerde hij de beste stukken vlees. De HEER schonk aandacht aan Abel en zijn offer, maar aan Kaïn en zijn offer niet. Dat maakte Kaïn woedend, zijn blik werd donker.

De HEER zei tegen hem: ‘Waarom ben je zo kwaad, waarom kijk je zo donker? Handel je goed, dan kun je toch iedereen recht in de ogen kijken? Handel je slecht, dan ligt de zonde op de loer, begerig om jou in haar greep te krijgen; maar jij moet sterker zijn dan zij.’

Kaïn zei tegen zijn broer Abel: ‘Laten we het veld in gaan.’ Toen ze daar waren, viel hij zijn broer aan en sloeg hem dood.

Toen vroeg de HEER: ‘Waar is Abel, je broer?’ ‘Dat weet ik niet,’ antwoordde Kaïn. ‘Moet ik soms waken over mijn broer?’ ‘Wat heb je gedaan?’ zei de HEER. ‘Hoor toch hoe het bloed van je broer uit de aarde naar Mij schreeuwt. Daarom: vervloekt ben jij! Ga weg van deze plek, waar de aarde haar mond heeft opengesperd om het bloed van je broer uit jouw hand te ontvangen. Ook al bewerk je het land, het zal je niets meer opbrengen. Dolend en dwalend zul je over de aarde gaan.’

Kaïn zei tegen de HEER: ‘Die straf is te zwaar. U verjaagt mij nu van deze plek en ik mag U niet meer onder ogen komen, en als ik dan dolend en dwalend over de aarde moet gaan, kan iedereen die mij tegenkomt mij doden.’

Maar de HEER beloofde hem: ‘Als iemand jou doodt, zal dat zevenmaal aan hem worden gewroken.’ En Hij merkte Kaïn met een teken, opdat niemand die hem tegenkwam hem zou doodslaan. Toen ging Kaïn bij de HEER vandaan en hij vestigde zich in Nod, een land ten oosten van Eden.

Een broedermoord

Kaïn leefde ongeveer 860 jaar. Toch is het enige wat de Bijbel over hem vertelt dat hij een offer bracht, dat hij zijn broer uit afgunst vermoordde, dat hij bang was voor God, dat hij een stad bouwde en dat hij kinderen kreeg. En dat alles in vierentwintig verzen, waarvan de eerste zestien over de moord op zijn broer gaan.

En wat is zijn motief? Hij is jaloers op zijn broer en boos op God. God waarschuwt hem nog. ‘De zonde ligt op de loer als roofdier.’ Een vers later lokt hij Abel mee het veld in. Dat is Kaïns terrein. Hij is immers landbouwer. En daar slaat hij zijn eigen broer dood. Heel schokkend.

Dit gebeurt terwijl God alwetend is. Hij wist exact wat er ging gebeuren. Toch koos Hij ervoor om Abel niet te waarschuwen en Hij koos ervoor om het offer van Kaïn af te wijzen, wetende dat dit tot de eerste dood van een mens zou leiden.

Waarom? Waarom wees God Kaïns offer af? De tekst geeft ons een aanwijzing maar niet meer dan dat. Er staat dat Abel het beste deel van zijn eerstgeboren vee aan God gaf, terwijl Kaïn een deel van zijn oogst gaf.

Abel: het beste deel.
Kaïn: een deel.

Kaïns ouders wilden niet meer luisteren

Is dat de verklaring? Het is zeker dat Abels hart bij God was. Daarom gaf hij het beste van wat hij kon offeren. Misschien liep Kaïn de kantjes ervan af. Dat zou kunnen. Misschien was zijn hart veel minder bij God. Kaïn krijgt echter niet te horen waarom zijn offer niet met dank wordt aanvaard door de Heer. Dat zorgt voor een pijnlijke vraag bij Kaïn: waarom ontvangt Abel Gods zegen en ik niet?

Laten we eens uitzoomen. Genesis 4 staat niet op zichzelf. In Genesis 1 en 2 maakt God de wereld en de mens is de kroon op zijn schepping. Kaïns ouders Adam en Eva worden in de tuin van Eden geplaatst en mogen hier God dienen.

In Genesis 3 verschijnt de slang op het toneel. Hij is de symbool van het kwaad en hij verleidt Kaïns moeder om van de verboden vrucht te eten. Kaïns vader houdt haar niet tegen en eet hier zelf ook van. Waarom deden ze dat?

Ten eerste omdat de vruchten er lekker uit zagen. Ze waren goed in hun ogen, zegt de Bijbel letterlijk. Ten tweede omdat de slang had beloofd dat ze gelijk zouden zijn aan God. Voortaan hoefden Kaïns ouders niet meer naar God te luisteren, maar konden ze zelf bepalen wat goed en fout was. Ze deden wat goed was in hun ogen.

Eigenlijk wilden ze wel de lusten van God, maar niet de lasten. Maar al snel bleek dat ze waren bedrogen en ze werden verbannen uit de tuin van Eden. Ze gingen in het oosten wonen.

Maar Adam en Eva hadden hoop. Uit Eva’s nageslacht zou iemand worden geboren die het kwaad zou vernietigen, al zou de slang in zijn hiel bijten.

Kaïn: Eva’s hoop

Hoe begint Genesis 4? Er wordt een mannelijke baby geboren. Hij is Eva’s eerste nageslacht. Zou het kunnen dat hij de gevolgen van de vloek zou terugdraaien? Eva geeft hem de naam ‘Kaïn’. Dat betekent ‘gekregene’, ‘aanwinst’, ‘bezit’.

Uit Eva’s nageslacht zou iemand komen die de kop van de slang zou verbrijzelen. Iemand die alles weer goed zou maken. En hier was Eva’s eerste zoon. Ze noemde hem de ‘gekregene’, omdat hij door God was beloofd.

Als je de Bijbel voor het eerst zou lezen, en je zou niets weten over Jezus, dan zou je denken dat deze Kaïn weleens de verlosser van de mensheid kon zijn. Alle hoop rustte op zijn schouders. Kaïn zelf voelde zich wellicht verheven. Hij was toch de verlosser?

Maar het kan ook zijn dat Kaïn zich bitter voelde. Het leven was zwaar buiten de tuin. Er zijn theologen die geloven dat Adam en zijn familie hun offers nog brachten voor de poorten van Eden, waar ze dus niet meer naar binnen mochten. Er is dus veel reden voor Kaïn om teleurgesteld en boos te zijn op God.

Je merkt dat ik vaak zeg: misschien was dit aan de hand, of misschien dat. De reden dat de Bijbel veel vragen openlaat, is zodat wij worstelen met deze tekst. Zodat we onszelf erin kunnen lezen. Heb je zelf te maken met hoogmoed? Dan kun je je identificeren met Kaïn en dan zijn Gods woorden aan Kaïn ook aan jou gericht.

Of misschien ben je bitter of ontmoedigd door wat er is gebeurd in je leven. Misschien had je gehoopt op Gods zegen en heb je die niet of nog niet gekregen. Ook dan kun je je verplaatsen in Kaïn en is wat God tegen hem zegt ook voor jou bedoeld.

Het kan namelijk zijn dat Kaïn helemaal niets verkeerd gedaan heeft. Feit is dat we Gods motieven niet altijd kennen en dat dit bij ons twijfel kan veroorzaken. Dat is van alle tijden. Hoe gaan we met die twijfel om? Vertrouwen we op God? Of zondigen we?

God weet voor welke keuze Kaïn staat. Hij waarschuwt hem. ‘Kijk uit! De zonde ligt op de loer!’

Was het kwaad een hoofdstuk eerder nog een slang, nu wordt dit kwaad omschreven als een roofdier dat voor de deur op zijn prooi ligt te wachten. Maar Kaïn blijft boos. De Bijbel zegt letterlijk dat hij zijn gezicht ‘liet zakken’.

Wat had hij moeten doen? Het goede. Hij moest de baas kunnen zijn over dat kwade roofdier. Dan kon hij zijn hoofd opheffen. Wat gebeurt er als je je hoofd opheft? Dan is je blik weer omhoog gericht, naar God. Niet naar je aardse omstandigheden, maar naar de hemel.

Kaïn doet wat goed is in zijn ogen

Een vers verder is Abel dood. Kaïn lokt hem mee naar het veld, naar zijn terrein, en vermoordt hem daar.

Eerder al zagen we dat God naar Zijn schepping keek en zag dat het goed was. Daarna keek Eva naar de verboden vruchten en ze zag dat die goed waren. God riep Kaïn op het goede te doen. In plaats daarvan negeert Kaïn Gods waarschuwing en doodt hij zijn eigen broer. Hij doet wat goed is in zijn ogen.

De Heer zoekt Kaïn op, net zoals Hij Adam en Eva opzocht na hun zonde. Toen vroeg Hij ‘Adam, waar ben je?’ Nu vraagt Hij: ‘Kaïn, waar is je broer?’ En net als zijn ouders ontkent Kaïn eerst dat de zonde is gebeurd. ‘Ik weet het niet. Moet ik soms op hem letten?’

Maar God weet al wat er heeft plaatsgevonden. Abel is de eerste persoon in de Bijbel die om zijn geloof wordt vermoord. De adam – de mens – was uit de bloedrode grond gemaakt. Nu vloeide dat bloed weer terug in diezelfde bodem. Waarom? Omdat de eerstgeborene van Adam en Eva niet kon heersen over de zonde in zijn hart. Hij was er niet de baas over.

De zoon op wie Eva misschien wel haar hoop had gevestigd dat hij alles goed zou maken, werd de eerste moordenaar.

De verbanning van Kaïn

Na hun zonde werden Adam en Eva verbannen. Voortaan moesten ze gescheiden van God leven. Geen lange wandelingen en gesprekken meer in de koelte van de avondzon. Vanaf nu moesten ze zwoegen om te overleven. Ze gingen ten oosten van Eden wonen, waarschijnlijk nog steeds dicht bij de tuin.

En wat is de straf voor Kaïn? Hij moet nog verder naar het oosten trekken. Bovendien zal het land niet langer de gewassen opbrengen die hij nodig heeft. Zijn straf is dus nog zwaarder dan die van zijn ouders.

Toch maakt Kaïn zich het meeste zorgen over het feit dat anderen hem kunnen doden. Ook is hij bang voor de complete scheiding van God. Waar die andere mensen vandaan komen, vertelt de Bijbel niet. Het is voor dit verhaal ook niet belangrijk.

Wat God in Zijn Woord laat zien, is dat de zonde net is als een virus waar je nooit van afkomt. De mens vertrouwt niet langer op God en bepaalt zelf wel wat goed en fout is. De gevolgen zijn aanzienlijk. Een man is zelfs in staat om zijn eigen broer te vermoorden.

Is God dus oneerlijk?

Het verhaal van Kaïn en Abel laat zoveel zien over het hart van God en over het hart van de mens. Kaïn wil Gods zegen. God zegt tegen hem: ‘Je zult die zegen krijgen, maar dan moet je wel heersen over de zonde’.

Zoals gezegd: Kaïn stond voor een keuze. Hij moest kiezen tussen Gods wil doen en doen wat goed was in zijn eigen ogen. Wachtte hij op Gods zegen of probeerde hij die met geweld te pakken? Helaas deed hij het laatste.

Dit patroon gaan we in de rest van de Bijbel steeds zien. God is niet oneerlijk. Hij wil iedereen zegenen. Wanneer en hoe, dat is aan Hem. De één krijgt het eerder dan de ander, maar iedereen heeft dezelfde keuze. Wachten op God of doen wat goed is in eigen ogen.

We komen hier later nog op terug, maar een bekend voorbeeld is de verovering van de stad Jericho door het volk Israël. Alle inwoners komen om, op één familie na: de familie van Rachab, de prostituee. Zij zei dat iedereen in de stad op de hoogte was van de bijzondere daden van God. Zij wilde zich overgeven aan dit volk en zich bij God aansluiten. Daarom werd zij gered. De rest hield de poorten gesloten. Ze hoopten weerstand te kunnen bieden en door te kunnen gaan met hun afgoderij en kindoffers. Ze wilden doen wat goed was in hun eigen ogen. De zonde heerste over hen. Ze weigerden de uitgestrekte hand van God die genade aanbod. Alleen Rachab en haar familie pakten die hand aan.

Ook op avontuur door de Bijbel?

In een volgende blog post gaan we verder met het thema ‘Bijbels geweld’. Ik wens je veel zegen deze week. Mocht je ook geïnteresseerd zijn om met mij te lezen in de Bijbel overweeg dan om je in te schrijven voor één van mijn routes door de Bijbel.

Bijvoorbeeld de Bijbel in 2 jaar. Daarbij lees je twee hoofdstukken per dag, vijf dagen in de week. Je krijgt begeleiding via app of e-mail.

Via de app kun je ook nog het Bijbels Avontuur volgen. Dit leesplan geeft dagelijkse overdenkingen waarbij we diep een Bijbelboek of een thema induiken. Deze overdenkingen zijn bovendien ingesproken.

Ga naar bijbellezenmetjan.nl/shop om alle challenges en cursussen te zien.