Is de Bijbel vrouwonvriendelijk?
De man moet over de vrouw heersen, een verkracht meisje moet met de dader trouwen en vrouwen moeten zwijgen in de kerk. Welk verhaal vertellen deze teksten?
Je kunt dit artikel ook beluisteren in aflevering 27 van de Bijbel in 1 Dag-podcast.
Tegen de vrouw zei Hij: ‘Je zwangerschap maak ik tot een zware last, zwoegen zul je als je baart. Je zult je man begeren, en hij zal over je heersen.’ (Genesis 3:16)
Als iemand betrapt wordt met een meisje, een maagd die nog vrij is, dan moet de man die zich aan het meisje heeft vergrepen vijftig sjekel zilver aan haar vader betalen. Bovendien moet hij met haar trouwen en zolang hij leeft mag hij niet van haar scheiden, omdat hij haar onteerd heeft. (Deuteronomium 22:28-29)
Vrouwen moeten gedurende uw samenkomsten zwijgen. Ze mogen niet spreken, maar moeten ondergeschikt blijven, zoals ook in de wet staat. (1 Korintiërs 14:34-35)
Wie gewend is de kinderbijbel te lezen en later besluit uit de volledige Bijbel te lezen, kan zich weleens verslikken. ‘Staat dat echt in de Bijbel?’
Ik zeg het vaker: de Bijbel is best een vreemd boek. Het is geschreven in talen die niet meer op die manier worden gesproken in een cultuur die verloren is gegaan.
Bovendien is onze wereld drastisch veranderd in de laatste tweehonderd jaar. We kunnen ons nog amper voorstellen hoe het leven er vijftig jaar geleden uitzag, laat staan dat we ons kunnen verplaatsen in mensen die meer dan tweeduizend jaar geleden leefden.
Het is te begrijpen dat veel mensen de Bijbel verkeerd opvatten, zeker als het gaat om hete hangijzers, zoals de positie van vrouwen.
De teksten hierboven vertellen toch het verhaal? Als dit is wat de Bijbel over vrouwen zegt, dan is de Bijbel op z’n minst toch een vrouwonvriendelijk boek?
Lees nooit alleen een Bijbelvers
Ik heb veel gehad aan het boek How (not) to read the Bible van Dan Kimball. Hij past dezelfde regel toe die ik als voormalig journalist volg: lees nooit een uitspraak buiten de context.
Bij Bijbellezen betekent dat dat je een vers eigenlijk niet zomaar los kunt toepassen. Ooit schreef ik een scriptie over onze voormalige premier Hendrikus Colijn. Hij werd er na de Tweede Wereldoorlog hard op afgerekend dat hij kort voor de inval van de Duitsers had gezegd dat Nederlanders rustig konden gaan slapen.
Alleen was die uitspraak niet uit 1940, maar uit 1936. En de boodschap van Colijn was niet dat er geen dreiging was, maar dat de Nederlandse regering juist extra waakzaam was vanwege de ontwikkelingen in Europa en daarom de dienstplicht uitbreidde.
In Lucas 14 zegt Jezus dat je Zijn leerling niet kunt zijn als je je vader, moeder, broers en zussen niet haat. Neem je dit letterlijk, dan heb je dus de opdracht om je familieleden te haten. In de context van het verhaal is de betekenis van Jezus’ uitspraak echter anders. Hij gebruikt een Joodse uitdrukking waarmee Hij aangeeft dat je liefde voor Hem zo groot moet zijn dat je liefde voor anderen daarbij verbleekt.
Een radicale uitspraak? Zeker. Maar geen oproep tot haat.
In het begin waren man en vrouw gelijk
Laten we met dit in het achterhoofd eens kijken naar de positie van de vrouw in de Bijbel. Het is belangrijk dat we daarbij ook kijken naar de tijdlijn van de Bijbel:
God creëert de mens in Genesis 1. Er wordt hier nog niet gesproken over man en vrouw, maar alleen over de mens.
Genesis 2 vertelt het scheppingsverhaal opnieuw, maar dit keer zoomt de Bijbel in op de mensen. Adam (het Hebreeuwse woord voor mens) wordt buiten de hof van Eden gemaakt en daarna naar deze prachtige tuin gebracht.
Als God ziet dat Adam alleen is, brengt Hij hem in slaap en creëert uit zijn rib een andere mens, een vrouw, die later Eva (‘leven’) wordt genoemd. De vrouw is de ‘helper’ van de man.
Het probleem is dat onze Nederlandse vertaling hier nogal zwak is. Het woord voor ‘rib’ kun je namelijk ook vertalen met ‘zij’, ‘zijkant’ en zelfs met ‘helft’. Het lijkt er dus op dat Eva niet zomaar een klein stukje van Adam is – integendeel: zij is de helft van de mens.
Ook is zij geen ‘hulpje’ of ‘assistent’ van de man. Het Hebreeuwse woord is veel krachtiger: Eva is een levenspartner zonder wie Adam niet kan!
Zo zien we dus direct aan het begin van de Bijbel dat man en vrouw gelijkwaardig zijn aan elkaar. Samen heersen ze namens God over Zijn schepping.
De gevolgen van de val
We weten allemaal hoe het afloopt. Eva laat zich verleiden door de slang om van de verboden vrucht te eten en brengt zo de zonde in de wereld (Genesis 3). Was het haar schuld? Ja, maar niet alleen die van haar: Adam stond naast haar en greep niet in… Hij is net zo schuldig. Ze faalden beiden en moeten daar beiden de gevolgen van dragen.
Wat zijn die gevolgen? De man moet voortaan hard werken om het land gewassen te laten voortbrengen en als de vrouw bevalt van een kind, zou dit voortaan erg pijnlijk zijn.
Maar er is nog iets. God zegt tegen Eva:
‘Je zult je man begeren, en hij zal over je heersen.’ (Genesis 3:16b)
Geeft God Eva hier een extra straf? Stelt Hij de man aan boven haar?
Nee. God benoemt een triest feit. Adam, Eva en hun nakomelingen zullen in een gebroken wereld wonen. Als GEVOLG van die gebrokenheid gaat de man over de vrouw heersen.
In de geschiedenis van de wereld zien we hoe dit heeft uitgepakt. Overal zijn samenlevingen ontstaan waarin de vrouw niet gelijkwaardig was aan de man. Sterker nog: de man heeft de vrouw vaak onderdrukt.
Dit is echter nooit Gods plan geweest!
Dat brengt me bij een tweede vuistregel voor het lezen van de Bijbel: maak onderscheid tussen wat er gebeurt en wat Gods wil is.
Moeten meisjes met hun verkrachter trouwen?
Als je mijn cursus ‘De Bijbel in 2 jaar’ volgt, dan kom je ook de wetten van het Oude Testament tegen. En daar staan heel vreemde wetten tussen. Een voorbeeld: dat een verkrachter moet trouwen met het meisje dat hij heeft verkracht.
Dat gaat in tegen elke vorm van gezond verstand. Hoe kan God zo harteloos zijn? Elke hedendaagse psycholoog of traumatherapeut zal zeggen dat dit het ergste is wat je een slachtoffer van verkrachting kunt aandoen.
Waarom dan toch deze regel?
Om die vraag te beantwoorden, moeten we in de tijdlijn van de Bijbel kijken naar wat God op dat moment wil bereiken. We zitten hier in akte 3, waarbij God van Israël een rechtvaardig koninkrijk wil maken. ‘Een koninkrijk van priesters’, zegt Hij. Uitgangspunt is dat daarbij niet wordt gezondigd.
God is echter ook realistisch. Hij weet dat er diefstal zal zijn, moord, verkrachting, enzovoort. Dus vertelt Hij het volk hoe ze daar in voorkomende gevallen mee moeten omgaan.
Op dit punt in het verhaal worden vrouwen onderdrukt door de mannen. Ze zijn bijna rechteloos.
Wat doet God? Hij zet kleine stapjes om hun positie te verbeteren!
Wil een man scheiden van zijn vrouw? Dat is niet goed, want hij heeft bij zijn trouwen beloofd dat hij voor haar zal zorgen. Als hij haar wegstuurt, dan komt ze in een zeer kwetsbare positie.
Het was in die tijd niet zoals bij ons, dat een vrouw een eigen inkomen kon verdienen en op zichzelf kon wonen.
God had scheiding volledig kunnen verbieden. Maar zou dat het probleem hebben opgelost? Nee. Sommige mannen zouden hun vrouw evengoed wegsturen.
Dus wat wordt dan de regel? Geef haar tenminste een scheidingsbrief mee, zodat ze kan aantonen dat ze is gescheiden en dat ze niet zelf is weggelopen. God is dus uiterst praktisch. Jezus legde aan de geestelijke leiders van zijn tijd uit waarom:
‘Hij heeft dat voor u opgeschreven omdat u zo harteloos en koppig bent. Maar al bij het begin van de schepping heeft God de mens mannelijk en vrouwelijk gemaakt; daarom zal een man zijn vader en moeder verlaten en zich hechten aan zijn vrouw, en die twee zullen één worden, ze zijn dan niet langer twee, maar één. Wat God heeft verbonden, mag een mens niet scheiden.’ (Marcus 10:5-9)
Jezus kijkt dus terug op de tijdlijn en gaat daarbij voorbij de wet, helemaal terug naar de schepping en Gods oorspronkelijke bedoeling.
Ik citeer dit vers niet om aan te tonen dat scheiding in alle gevallen zondig is. Scheiden is een te groot onderwerp om hier even vlug te behandelen. Ik wil alleen laten zien dat God ook regels heeft gegeven die Hij liever niet zou geven, maar die nodig zijn vanwege de koppigheid van de mens.
Dit is ook waarom er voorschriften zijn voor mannen die meer dan één vrouw willen. God vindt dit niet goed. Toch zijn er regels voor, om de vrouwen van die tijd enige vorm van bescherming te bieden, omdat mannen in de praktijk nu eenmaal wél meer vrouwen hadden.
Zou God geen regels hebben gegeven, dan zouden er veel meer vrouwen zijn weggestuurd door hun man als die weer met een nieuwe vrouw wilden trouwen.
Dat brengt ons terug bij de regel dat een verkracht meisje met de dader moet trouwen. Helaas rustte er in die tijd een zwaar stigma op meisjes en vrouwen die onteerd waren. Hoewel het niet hun schuld was, werden ze toch gezien als een bron van schaamte voor de familie.
Als de vrouw nog niet getrouwd was op het moment van de verkrachting, dan waren haar kansen op een huwelijk verkeken. Geen echtgenoot, geen nageslacht, geen eer. Ze had geen leven meer.
Daarom stelde God de regel in dat haar verkrachter met haar moest trouwen. Natuurlijk, dit is verre van ideaal. Zeker in het begin zou de pijn voor de vrouw alleen maar erger worden.
Maar God legde zo de verantwoordelijkheid van zijn daad bij de dader. Híj had dit gedaan, dus híj moest voor de vrouw zorgen en haar eer teruggeven door met haar te trouwen en haar de kans te geven kinderen te krijgen.
Het is niet zo dat ze dat moest doen voor God. We weten dat God omziet naar de zwakken, de kwetsbaren en de rouwenden. Bij Hem ben je altijd waardevol, ongeacht wat je is overkomen in het verleden. Niet voor niets was Jezus’ opdracht om de gewonden van hart te genezen en om gevangenen vrij te zetten.
Maar hier, in akte 3, is Jezus nog niet gekomen. En dus doet God wat Hij kan om de positie van vrouwen te verbeteren.
Er stonden meer vrouwen dan mannen bij Jezus’ kruis
In het verhaal van God en mens wordt Gods Zoon, Jezus, in akte 4 geboren. Hij groeide op in een samenleving waarin vrouwen nog steeds door de cultuur als minderwaardig werden beschouwd. Ze telden amper mee.
Jezus redde een vrouw van hypocriete Joodse leiders die haar wilden stenigen.
Mannen gingen vooral met mannen om. Vrouwen waren in veel gevallen hun bezit. Natuurlijk waren er ook mannen die wel het beste met hun vrouw voor hadden.
Neem Jozef, Jezus’ aardse vader. Toen hij erachter kwam dat zijn verloofde Maria zwanger was (maar niet van hem) nam hij zich voor om in stilte van haar te scheiden. Waarom in stilte? Om haar eer te redden of in ieder geval: om haar niet verder te beschadigen. Hoewel Jozef diep gekwetst moest zijn, had hij toch het beste met Maria voor.
Toen God hem ervan overtuigde dat Maria niet ontrouw was geweest, bleef Jozef trouw aan haar. Hij werd haar echtgenoot, ondanks de schande die dat voor hem met zich meebracht.
In het algemeen echter waren vrouwen nog steeds niet goed af in de eerste eeuw van onze jaartelling. Juist daarom is het zo opvallend dat de apostel Johannes zijn evangelie feitelijk begint met de verhalen van twee mensen die niet meer van elkaar konden verschillen: de belangrijke geestelijk leider Nicodemus (een man dus) en de onaanzienlijke, in schande levende Samaritaanse vrouw.
Nicodemus reageert aarzelend op Jezus’ onderwijs. Hij neemt geen beslissing (Johannes 3). De Samaritaanse vrouw reageert met geloof en vertelt anderen openlijk over de Messias. De vrouw komt er in dit verhaal dus veel beter vanaf dan de man (Johannes 4).
Je mag niet zeggen dat God meer van de ene dan van de andere mens houdt. Maar laat ik dit zeggen: God houdt heel veel van de underdog! De arme, de onaanzienlijke, de zondaar, de kwetsbare; het lijkt wel alsof zij een streepje voor hebben, alsof zij meer voor Hem openstaan.
Jezus mocht eigenlijk niet eens met deze Samaritaanse vrouw praten. Ze was immers een vrouw en ze behoorde ook nog eens niet tot het Joodse volk. Toch reisde hij speciaal naar Samaria (waar andere Joden altijd omheen liepen!) om deze vrouw te ontmoeten bij de waterput.
Dankjewel Jan , vandaag kreeg ik je bericht mail van de bijbel in één jaar, en daar was ook de verwijzing over de vrouw in de Bijbel. Heb nu zo rustig dit kunnen beluisteren. Dankjewel voor je duidelijke uitleg , en toelichting. Mijn man en ik zijn de eerste samenkomst in de Open Door geweest. Bedankt voor je duidelijke toelichting en verdere verbindingen en uitleg van Gods Woord. Ik ben nu ruim 7 weken na een dubbele hersenbloeding in revalidatiecentrum de Basalt in Den Haag. Dankbaar dat hier in alle rust Gods woorden mag horen en lezen. Gods zegen voor jouw gezin en dankbaar dat je getuigt van Gods Woord n Zijn trouw . Shalom in Hem verbonden, Marja
Dank je wel, Marja! Veel sterkte met je herstel. Lijkt me een pittig proces.
Mooi Jan, fijn om het zo te horen
Mooi Jan, fijn om het zo te horen